Φουστανελάδες 2014

Ο Μπαϊρακτάρης : Νίκος Αντ. Καρποντίνης

Το Διοικητικό Συμβούλιο του συλλόγου μας εύχεται στα μέλη και στους φίλους του συλλόγου Καλή Σαρακοστή. 

Ξεκίνησε η Σαρακοστή και θέλουμε για άλλη μια φορά να παρουσιάσουμε το έθιμο των φουστανελάδων στον Κυνήδαρο. Φέτος οι φουστανελάδες επισκέφτηκαν τα χωριά Κουρουνοχώρι και Άχαψη (Γαλήνη) την Πέμπτη 27/2/2014, Εγκαρές την Παρασκευή 28/2/2014. Η προσυνεννοημένη επίσκεψη στις Μέλανες για Σάββατο 1/3/2014, αναβλήθηκε λόγω πένθους στις Μέλανες. Την Κυριακή 2/3/2014 οι φουστανελάδες διασκέδασαν στον Κυνήδαρο στο καφενείο του Γιώργου Τσελέντη (Μπόμπιρα).
Παρουσιάζουμε το έθιμο των φουστανελάδων στον Κυνήδαρο όπως έχει καταγραφεί στην ιστοσελίδα του Δρ. Χορολογίας Ελληνικού Παραδοσιακού Χορού του Πανεπιστημίου Αθηνών Σταύρου Σπηλιάκου:

http://xoroballomata.wordpress.com/2010/02/16/xo%CF%81eytika-%CE%B4%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%83-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BD%CE%B1%CE%BE%CE%BF/#more-1631

   

ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑΔΕΣ στον Κινiδαρο – KATAΓΡΑΦΗ του  ΔΡΩΜΕΝΟΥ

Φουστανελάδες στις Εγκαρές

Οι Φουστανελάδες αποτελούν κύριο συμμετοχικό στοιχείο της τελευταίας εβδομάδας της Αποκριάς  [Τυρ(ι)νή Δευτέρα έως και Τυρ(ι)νό Σάββατο] που δρουν χορευτικά έξω από το  χωριό τους, επισκεπτόμενοι άλλα χωριά. Η επιλογή των χωριών και της ημέρας γίνεται με προσυνεννόηση. Όλη την εβδομάδα δεν αφήνουν κανένα να πάει στη δουλειά, φυλάγοντας τα δρομάκια που οδηγούν έξω απ’ αυτό. Όποιον πιάνουν, του παίρνουν τα εργαλεία της δουλειάς και τον οδηγούν στο χορό. 
Η επιλογή των Φουστανελάδων γίνεται από τον αρχηγό τους, τον Μπαϊρακτάρη, από τους λεβέντες και χορευτάδες του χωριού, ενώ εκφράζουν άποψη και οι παλαιότεροι Φουστανελάδες και Μπαϊρακτάρηδες αλλά και οι γεροντότεροι του χωριού. Το ξύπνημα, το πρωί της Τυρνής Δευτέρας, αλλά και κάθε πρωί της εβδομάδας αυτής, το αναλαμβάνει ο  Σαλπιγκτής, που είναι μεταμφιεσμένος σε στρατιωτικό. Στο ξύπνημα συμμετέχουν και δυο τρεις Κουδουνάτοι όχι όμως ιδιαίτερα μεταμφιεσμένοι και οι τουφεκάδες που σμπαραίνουνε. 

Η είσοδος του θιάσου στις Εγκαρές

Οι επιλεγέντες για Φουστανελάδες πηγαίνουν στα σπίτια των γυναικών που έχουν την μεταμφίεση, μετά από προηγούμενη συμφωνία. Η γυναίκα αυτή μπορεί να είναι αρραβωνιαστικιά του, συγγενής ή και απλή συγχωριανή. Η μεταμφίεση δεν ανήκει επομένως  στους Φουστανελάδες, αλλά στις γυναίκες αυτές. Γι’ αυτό λένε: «Ο Βαγγέλης είναι της Κούλας», εννοώντας ότι τον Βαγγέλη τον  έντυσε η Κούλα.

Η μεταμφίεση του Φουστανελά αποτελείται από τα εξής εξαρτήματα :

α) Τη Φουστανέλα (γίνεται από τα κρεββατοστρόσια με τις δαντέλες, τα κοφτά κεντήματα και το  μονόγραμμα, τα λεγόμενα  “γύροι”.

β) Το βρακί (γυναικείο εσώρουχο).

γ) Το πουκάμισο (λευκό με μανίκια κουμπωτά).

δ) Την γραβάτα (στολισμένη με χρυσή καρφίτσα).

ε) Το γιλέκο (αμάνικο και σταυρωτό).

στ) Τη ζώνη (ζωνάρι).

ζ) Τις Κάρτσες (λευκές).

η) Τις καρτσοδέτες (με φούντες).

θ) Το φέσι (κόκκινο τσακιστό διπλωτό και με μακριά μαύρη φούντα).

ι) Τα παπούτσια (ξώραφα).

ια) Τα στολίδια τα οποία είναι :

1. Η χρυσή καρφίτσα στο φέσι,

2. Το στεφάνι του γάμου στο φέσι (για τον νιόγαμπρο),

3.  Οι κορδέλες στη φούντα,

4. Οι πολύχρωμες κορδέλες που κρέμονται πίσω από την πλάτη του γιλέκου,

5. Τα μαντηλάκια που είναι διπλωμένα τετράγωνα και ραμμένα στο μπρος μέρος του γιλέκου,

6. Οι κορδέλες που δένονται στους βραχίονες,

7. Τα τιμαλφή (χρυσαφικά και άλλα, φερμένα κύρια από την Πόλη και τη Σμύρνη), τα οποία στολίζουν το λαιμό, το στήθος και τα χέρια του Φουστανελά,

Φουστανελάδες και Εγκαρίτισσες στο χορό

8. Ο φιόγκος από κορδέλες στους  ώμους.

Οι γυναίκες που ντύνουν τους Φουστανελάδες συναγωνίζονται ποια θα ντύσει τον καλύτερο, επιδεικνύοντας έτσι τα χρυσαφικά της και την τέχνη της σ’ όλη την κοινότητα αλλά και στ’  άλλα χωριά.

Η συγκέντρωση για την αναχώρηση όλου του θιάσου, γίνεται στη "Μπλάτσα" απ' όπου και ξεκινούν για το άλλο χωριό με τα πόδια.

Τα μέλη του θιάσου φτάνουν και τα εκατό άτομα, μαζί με τους Φουστανελάδες, που αυτοί μπορεί να είναι είκοσι αλλά και τριάντα.

Σ’ αυτόν συμμετέχουν τα εξής πρόσωπα :

α) Ο Μπαϊρακτάρης,  που είναι κι ο αρχηγός, με το Μπαϊράκι του χωριού.

β) Δύο  Παλιάτσοι ή στρατιώτες με “ξίφια”, δεξιά κι αριστερά του Μπαϊρακτάρη ως σωματοφύλακες των Φουστανελάδων και του Μπαϊρακιού.

γ) Αυτοί που κρατούν τουφέκια με τα οποία σμπαραίνουνε (ρίχνουνε τουφεκιιές) στον αέρα σαν εκδήλωση χαράς, αλλά και σύνθημα για τους κάτοικους του άλλου χωριού ότι φτάνουν οι Φουστανελάδες.

δ) Ο Σαλπιγκτής.

ε) Ο υπόλοιπος θίασος με “μοσκάροι” (παλιάτσοι), μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες ή μουτζουρωμένοι στα πρόσωπα ή βρακάδες ή με αλειμμένα τα πρόσωπά τους με μέλι έχοντας κολλημένα φτερά από κότες.

Κυνήδαρος 2/3/2014

και στ) Το τακίμι των οργανοπαιχτών.

Η συμμετοχή, σ’ αυτό το θίασο, όλων των νέων είναι δεδομένη, φτωχών και μη φτωχών.
Ο θίασος συγκεντρώνεται στην τοποθεσία “Κορωνιά” στου Διάκου (παλιό χοροστάσι του χωριού). Ο θίασος ξεκινάει με το σύνθημα του Μπαϊρακτάρη, ενώ παίζουνε τα βιολιά, σμπαραίνουνε τα τουφέκια και οι Φουστανελάδες είναι συντεταγμένοι δύο-δύο ή τρεις.

Τα βιολιά, στο ξεκίνημα απ’ το χωριό, στην είσοδο του θιάσου  στο άλλο χωριό και κατά την αναχώρησή του απ’ αυτό, παίζουν διάφορα Μαρς, ενώ στη διαδρομή δοκιμάζουν και τα νέα τραγούδια, τα οποία τραγουδάει όλος ο θίασος.

Το τακίμι που συμμετέχει στους Φουστανελάδες, που μπορεί να μην είναι όλες τις μέρες το ίδιο, δεν πληρώνεται συνήθως. Παίζει για το κέφι των Φουστανελάδων σε ανταπόδοση της οικονομικής σχέσης τους μ’ αυτούς όλη τη χρονιά.

Βγαίνοντας ο θίασος λίγο έξω απ’ το χωριό, ο Μπαϊρακτάρης στέκεται, παραδίπλα, για να μαζέψει απ’ όλους, πλην των Φουστανελάδων, χρήματα για ν’ αγοραστεί το μπαρούτι για τα τουφέκια.

Στη διαδρομή προς το άλλο χωριό τύχαινε να συναντηθούνε με το  θίασο άλλου χωριού. Χρέος λοιπόν των Μπαϊρακτάρηδων είναι να χαιρετηθούν με σταύρωμα των μπαϊρακιών, να φιληθούνε, και να χαιρετηθούν δια χειραψίας λέγοντας  “χρόνια πολλά και του χρόνου“. Όποιος προλαβαίνει και δίνει πρώτος το χέρι στον άλλον για χειραψία τού δίνει και κάποια χρήματα, ενώ ο άλλος είναι  υποχρεωμένος να του δώσει τα διπλά.  Στο κακό σταύρωμα των μπαϊρακιών, που προκαλεί ζημιά σε κάποιο απ’ τα δύο και στην μη ανταπόδοση της χειραψίας ή των χρημάτων, οφείλονται μεγάλοι καυγάδες, οι οποίοι κατέληξαν σε ξυλοδαρμούς και ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ των μεν απ’ τους δε, μεταφορά τους και κλείσιμο στο σχολείο του χωριού, σπάσιμο του μπαϊρακιού και κατάσχεσή του, μέχρι που χρειάστηκε  η επέμβαση του παπά ή και της Αστυνομίας. Όταν συμβεί τέτοιο επεισόδιο, αφαίρεσης του μπαϊρακιού στο  χωριό εκείνο που το χάνει, δεν ξαναντύνονται Φουστανελάδες.

Φτάνουν στο άλλο χωριό ενώ παίζουν τα βιολιά, σε γραμμή οι Φουστανελάδες, σαλπίζοντας ο Σαλπιγκτής και οι άλλοι σμπαραίνοντας. Στη Μπλάτσα είναι έτοιμα τα τραπέζια, στρωμένα, κι αρχίζουν νά’ ρχονται οι γυναίκες με τα φαγητά και τα σφούνια με το κρασί και, ξεκινάει το γλέντι.

Κυνήδαρος 2/3/2014

Στην αρχή πιάνονται και χορεύουν μόνοι τους οι Φουστανελάδες ξεκινώντας με το “Μεγάλο Καλαματιανό” ή “τ’ Αργείτικο” και συνεχίζουν με δυο-τρία “συρτουδάκια”. Οι γυναίκες φέρνουν συνέχεια φαγητά και κρασί για το κοινό τραπέζι, ενώ οι  Φουστανελάδες εν τω μεταξύ έμαθαν ποια γυναίκα παντρεύτηκε εκείνη τη χρονιά για να της πάρουν το μαντήλι, το οποίο το βράδυ επιστρέφοντας στο χωριό θα το ράψει, η γυναίκα που έχει τη φορεσιά, επάνω στο γιλέκο. Θα χορέψουν όλες τις γυναίκες που έχουν βγει στη bλάτσα, ακόμα και τις γριές. Οι άντρες του χωριού μα και του θιάσου δεν συμμετέχουν στο χορό, παρά μόνον καμαρώνουν τις γυναίκες τους και τους Φουστανελάδες, ενώ όταν εκδηλώσουν επιθυμία για χορό (όχι αυτοί του θιάσου) πρέπει να πληρώσουν το τακίμι.

Οι παλιάτσοι με τον μπαϊρακτάρη και ενώ ο χορός εξελίσσεται, γυρίζουν τα σπίτια και μαζεύουν αυγά, το ΝΤΑΒΑΕΤΙ, που τα  βάζουν σε καλάθια που παίρνουν μαζί τους γι’ αυτό το σκοπό, και χρήματα. Τα αυγά τα ανταλλάσσουν στο μαγαζί, του δικού τους χωριού, με νηστίσιμα, για το κοινό και πάνδημο τραπέζι της  Καθαρής Δευτέρας. Σαν  αμπρουστινοί  (πρώτοι) στο χορό μπαίνουν οι χορευτάδες Φουστανελάδες για να εντυπωσιάζουν τις γυναίκες του   χωριού.

Ο χορός συνεχίζεται με εναλλαγές Συρτών–Μπάλλου αλλά και Καλαματιανού. Τα τραγούδια των συρτών τα τραγουδάει ο λαουτιέρης, όπως είναι το τυπικό, αλλά αντίθετα, στο Μπάλλο, που το τυπικό είναι να λέει παινέματα κ. ά., αυτό δεν συμβαίνει γιατί στην  περίπτωση αυτού του χορευτικού δρώμενου δεν χορεύει κάθε ζευγάρι μόνο του και με σειρά, αλλά όλοι μαζί .

Φουστανελάς

Ο χορός των Φουστανελάδων είναι σεμνός, ήσυχος, σοβαρός. Χορεύουν όλες τις γυναίκες και τις γριές και  διακόπτουν (όχι όλοι μαζί) για να πιούνε (λίγο) και να φάνε. Στο τέλος του γλεντιού θα χορέψουν και οι παλιάτσοι μια “Βλάχα”, αλλά μόνοι τους (δεν πιάνονται σ’ αυτό το χορό οι Φουστανελάδες για να μην λερώσουν τις φορεσιές τους). Κατά τη διάρκεια του γλεντιού ο Μπαϊρακτάρης φανερώνοντας την υποχρέωση που αισθάνεται ως αρχηγός των Φουστανελάδων για την παρεχόμενη φιλοξενία, και ιδιαίτερα των γυναικών, περιφέρει το μπαϊράκι, κατά διαστήματα, πάνω από τα κεφάλια των χορευτών,  φωνάζοντας “Ζήτω των …” (το όνομα των κατοίκων του  χωριού) και επαναλαμβάνουν όλοι οι συμμετέχοντες. Αν στο πρόγραμμά τους δεν έχουν να πάνε σε πολλά χωριά, το γλέντι συνεχίζεται μέχρι να δώσει το σύνθημα ο Μπαϊρακτάρης για την αναχώρηση. Σε περίπτωση που στη διάρκεια του γλεντιού εμφανιστεί άλλο μπαϊράκι, είναι υποχρεωμένοι να σταματήσουν το γλέντι κι ο Μπαϊρακτάρης να διατάξει την αναχώρησή τους.

Η αναχώρηση γίνεται πάλι με την ίδια τάξη, οι Φουστανελάδες  στη σειρά, τα  βιολιά να  παίζουν το  Μαρς και τα τουφέκια να  σμπαραίνουνε. Η επιστροφή τους στο χωριό έχει και πάλι, όπως και το πρωί, πάνδημο χαρακτήρα. Τους περιμένουν οι γυναίκες του χωριού για να τις χορέψουν στη Μπλάτσα και ενώ βραδιάζει χορεύουν όλοι, στο μαγαζί, οι μεν Φουστανελάδες νοιώθοντας “αχόρευτοι” (γιατί δεν χόρεψαν τις συγχωριανές τους) και οι γυναίκες επιθυμώντας των δικών τους ανδρών το χορό, αν κι απ’ το πρωί τις χόρευαν Φουστανελάδες από άλλο χωριό. Έτσι, ξεκινάει μια καινούργια χορευτική εκδήλωση, πάνδημου τώρα χαρακτήρα και με το ίδιο χαλαρό χορευτικό τυπικό, όλοι  μαζί, χωρίς παραγγελίες στα βιολιά, χωρίς παρέες (σειρά), χωρίς  το τυπικό μοναδικό ζευγάρι του Μπάλλου, όπου τώρα θα χορέψουν  κι οι γριές. 
Η νύχτα θα τους βρει χορεύοντας, για να τελειώσει έτσι το  χορευτικό δρώμενο κάποιας ημέρας της Τυρνής βδομάδας ή του Τυρνού Σαββάτου.

Αναρτήθηκε από Πολιτιστικός Σύλλογος Κυνηδαριωτών Νάξου "Ο Άγιος Γεώργιος"