Το ερευνητικό πείραμα του ΕΚΠΑ, με την καθοδήγηση της καθηγήτριας Νίκης Ευελπίδου, που ξεκίνησε στη Νάξο, με στόχο τη τεχνητή δημιουργία αμμοθινών στη Λαγκούνα Αλυκής, ώστε να μελετηθούν ως φυσικό «τείχος» προστασίας απέναντι στη διάβρωση, θέτει de facto στη δημόσια συζήτηση την προστασία των παραλιών ως σημαντικά παράκτια οικοσυστήματα. Η παραλιακή διάβρωση στη Νάξο και στα νησιά είναι άμεσα συνδεμένη με την αλλοίωση και καταστροφή των αμμοθινών, που θεωρούνται οι φρουροί των ακτών.
Η διάβρωση στις «Τούμπες»
Η περιοχή του πειράματος, η Λαγκούνα, αποτελείται από αμμοθίνες, βλάστηση, νησίδες, λιμνοθάλασσες, πλούσια υποθαλάσσια ζωή. Τα αποθηκευμένα αμμώδη ιζήματα μετακινούνται μεταξύ στεριάς και θάλασσας. Ορίζεται από την ψαμμιτική πλάκα ύφαλο (Ποριά ως νησίδες Μαντώ, Κλεφτονήσια) μέχρι το φράγμα της Αλυκής.
Στο Βορειοανατολικό-Ανατολικό μέρος της Λαγκούνας παρατηρείται ένα ακραίο φαινόμενο έντονης παραλιακής διάβρωσης, στην περιοχή Τούμπες – Αμμουδάρα, αμέσως μετά την πλαζ του Αγίου Γεωργίου και τη μικρή χερσόνησο «Ποριά». Η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα στη θάλασσα και τον αυτοκινητόδρομο Χώρας-Αεροδρομίου-Αγίας Άννας, ως το φράγμα Νότια. Καθορίζεται σε πολλά ΦΕΚ (ΠΔ κτλ) ως αδόμητη, χωρίς διάνοιξη κάθετων δρόμων, ως παραλία και δημόσιος παλαιός αιγιαλός και ως Καταφύγιο Άγριας Ζωής (ΚΑΖ), με σκοπό να προστατεύεται η φύση και να απαγορεύονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες.
Η εξέλιξη της διάβρωσης αποτυπώνεται στις αεροφωτογραφίες του 1945 ως 1996 και στο Google Earth από το 2003 ως 2023 (εικόνες 1 και 2), με ενδεικτικές αποστάσεις από ένα σταθερό σημείο του σημερινού δρόμου. Παρατηρείται ότι ενώ μέχρι το 1960 η ακτή είχε πλάτος 180-200 μέτρα, σήμερα στο ίδιο σημείο έχει πλάτος περίπου 25 m. Ο δε ρυθμός απώλειας γης και μάλιστα μεγάλης οικολογικής αξίας, στο σημείο αυτό είναι 16,80 m ανά δεκαετία.
Το μέτωπο μπροστά στην ακτή είναι εκτεθειμένο στη διαβρωτική δράση των κυμάτων, του αέρα και στην ποδοπάτηση των επισκεπτών, με συνέπια να αποσπώνται και να κατακρημνίζονται τμήματα του στην ακτή. Η θάλασσα προσεγγίζει απειλητικά τον κεντρικό δρόμο (Εικόνα 3).
Η εξέλιξη του φαινομένου
Είναι προφανές ότι το φαινόμενο πρέπει να μελετηθεί, να προσδιοριστούν οι αιτίες του και η μελλοντική πορεία του. Μπορεί να δοθεί μια πρώτη εξήγηση, με τη θεώρηση ότι εξελίχθηκε τα τελευταία 80 χρόνια σε τρεις φάσεις, κάτω από αντίστοιχες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Στην εικόνα 4 φαίνονται οι τρεις φάσεις με βάση τις αντίστοιχες αεροφωτογραφίες.
Κατά την πρώτη φάση πριν την κατασκευή του φράγματος (μέχρι το 1962), η Αλυκή είναι ανοιχτή λιμνοθάλασσα, ταλιάνι – ψαραλυκή, δηλαδή φυσικό ιχθυοτροφείο, χωρισμένο από τη Λαγκούνα με πλέγματα καλαμιών (εικόνα 5). Νοτιότερα ήταν ο δημόσιος αλαταργός, το αλατοπήγιο της Αλυκής Νάξου. Ο Περίτσης ποταμός αποθέτει τα φερτά υλικά ως ιζήματα στο θαλάσσιο ενιαίο χώρο της Αλυκής – Λαγκούνας.
Ο υδροδυναμικός μηχανισμός – η παραλιακή ιζηματοδυναμική που επικρατεί στη Λαγκούνα καθορίζεται κυρίως από την ψαμμιτική ύφαλο (ξέρα). Συγκεντρώνει την άμμο στην νοτινή κοίλη πλευρά της μικρής χερσονήσου Ποριά, μπροστά στις Τούμπες, όπως και στην υπόλοιπη Ανατολική ακτή της Λαγκούνας.
Η δεύτερη φάση αρχίζει με την κατασκευή του φράγματος της Αλυκής στο πλαίσιο του δημόσιου έργου «Αποξήρανσή της Αλυκής Κάμπου Νάξου» τον Ιούλιο του 1962 (εικόνα 6). Προέβλεπε ότι η αποξήρανση θα υλοποιηθεί σε μία πενταετία, από τις προσχώσεις του ποταμού και την άντληση των νερών. Μετά θα κατασκευαζόταν περιφερειακή τάφρος που θα διοχέτευε τα νερά του ποταμού έξω από το φράγμα στη θάλασσα. Μεγαλεπήβολο έργο (1.650m μήκος και 2m ύψος) για το οποίο δεν έγινε εκτίμηση της πιθανής οικολογικής καταστροφής του οικοσυστήματος των εκβολών του ποταμού και του θαλάσσιου χώρου, που ήταν τόπος αναπαραγωγής πολλών ειδών ψαριών.
Το φράγμα προκαλεί άμεση διαταραχή του παραλιακού ιζηματικού ισοζυγίου από τον εγκλωβισμό των φερτών υλικών του ποταμού και των νερών μέσα στην Αλυκή, αλλά και τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή παράκτιων οικοσυστημάτων στη Νάξο. Με τις εναλλαγές των κυβερνήσεων εγκαταλείπεται το έργο, δεν επιτυγχάνεται η αποξήρανση, δεν γίνεται η περιφερειακή τάφρος. Επεμβαίνει όμως σωτήρια η φύση και δημιούργει τον σημερινό υγρότοπο.
Μετά την κατασκευή του συμπαγούς αδιάβρωτου φράγματος ο υδροδυναμικός μηχανισμός της Λαγκούνας αντιστρέφεται. Μεταφέρει τα αποθηκευμένα ιζήματα και τις παραθαλάσσιες αποθέσεις άμμου από τα Ποριά και τις Τούμπες, μπροστά στο φράγμα δημιουργώντας ένα πρώτο αμμώδες προγεφύρωμα. Το χαρακτηριστικό του μηχανισμού είναι πλέον το συμπαγές εμπόδιο (φράγμα) απέναντι στην ψαμμιτικό ύφαλο, σε μια ρηχή θαλάσσια λαγκούνα.
Η τρίτη φάση της διάβρωσης ξεκινά την δεκαετία του 90, με την κατασκευή του δρόμου – αεροδρομίου, του δρόμου πάνω στο φράγμα, της τουριστικής οικοδομικής έκρηξης, των παρεμβάσεων στους αιγιαλούς. Οι αυτοκινητόδρομοι (αεροδρομίου και
Υρίων), σε συνέργεια με τη τσιμεντόστρωση των καναλιών-ρεμάτων, αποκόπτουν τη ροή του ποταμού προς την Αμμουδάρα-Τούμπες, αλλά και προς τον Αϊ Γιώργη, με συνέπια την ελάττωση των αποθέσεων.
Αφαιρούνται τέσσερα στρέμματα αμμοθίνες για τουριστικές εγκαταστάσεις, parging, αφήνοντας μεγάλα κενά και ασυνέχειες. Ανοίγονται χωματόδρομοι πάνω στις αμμοθίνες. Εκχερσώνεται η βλάστηση. Μπαζώνεται και σφραγίζεται το υδρογραφικό δίκτυο των παραποτάμιων εκβολών του Περίτση.
Συγχρόνως βορειότερα στις αμμοθίνες του Αϊ Γιωργή, που αποτελούν ενιαίο σύστημα με την Τούμπα – Αμμουδάρα – Αλυκή, δημιουργούνται μεγάλα κενά από τις αμμοληψίες. Οι ομπρελοξαπλώστρες και ο ξυλόδρομος που καλύπτουν την μισή παραλία, συγκρατούν την άμμο. Τα κτήρια των Bars εκτρέπουν τη ροή ανέμων και άμμου. Αποτέλεσμα να μην τροφοδοτούνται με άμμο πλέον οι γειτονικές περιοχές της Λαγκούνας, με αιολική μεταφορά.
Συμπεράσματα
Όλα τα παραπάνω που λαμβάνουν χώρα και συναθροίζονται στην περιοχή Αϊ Γιώργης – Τούμπες – Αμμουδάρα, θεωρούνται αιτίες της επιπλέον διάβρωσης που εντάθηκε μετά το 1990. Συμπερασματικά, με τη τουριστική δραστηριότητα έχει διαταραχθεί το ιζηματικό ισοζύγιο φερτών υλικών, έχει αποδιοργανωθεί η αιολική μεταφορά, με αποτέλεσμα ο υδροδυναμικός μηχανισμός της Λαγκούνας να αφαιρεί συνεχώς από την Ανατολική ακτή την απαιτούμενη ποσότητα άμμου, να την αποθέτει στο φράγμα δημιουργώντας νέες αμμοθίνες με βλάστηση και να κλείνει το άνοιγμα της νησίδας.
Η έντονη διάβρωση στη Λαγκούνα δεν είναι μια τυχαία περίπτωση μετακίνησης άμμου. Είναι μια γενικότερη ανθρωπογενής διατάραξη της ισορροπίας του φυσικού περιβάλλοντος, μιας απορρύθμισης του ευαίσθητου οικοσυστήματος. Αιτία η διάρρηξη των μακρόχρονων σχέσεων του νησιώτη με τη φύση, μέσα στα λίγα χρόνια της τουριστικής ανάπτυξης.
Με την κλιματική κρίση παρούσα, η παράκτια υπερδόμηση, η καταστροφή των αμμοθινών, του υδρογραφικού δικτύου και πολλά άλλα, δημιουργούν τις συνθήκες διάβρωσης ακτών, μορφολογικής και βιοτικής αλλοίωσης των. Η φύση αντιδρά σε όλη τη δυτική ακτή της Νάξου, με αργό γεωλογικό χρονικό ρυθμό αλλά ανεξέλεγκτά. Αρκεί ένα απρόβλεπτο κλιματικό γεγονός για να προκληθούν αιφνίδια καταστροφικά συμβάντα.
Είναι αναγκαίο να εκπονηθεί εμπεριστατωμένη έρευνα και ολοκληρωμένη μελέτη, βιο-γεωλογική, από ειδικούς και πανεπιστημιακά ιδρύματα, για όλη τη Δυτική ακτή της Νάξου. ΄Ήδη το ΕΚΠΑ θεωρεί την περιοχή ως ένα πλούσιο, σπάνιο εργαστήριο της φύσης. Να επανεκτιμηθούν τα λιμενικά έργα στα όρια του Αϊ Γιώργη (μαρίνα). Να ληφθούν μέτρα προστασίας και αποκατάστασης, όχι τεχνικά αλλά φυσικά in situ, ώστε να δοθεί στη φύση η δυνατότητα με τον περιορισμό των τουριστικών δραστηριοτήτων, να επουλώσει η ίδια τα τραύματά της.
Επίλογος
Η ιστορία των τελευταίων 80 χρόνων της Αλυκής – Λαγκούνας είναι αποκαλυπτική και διδακτική. Διδακτική για τους αιρετούς που παίρνουν αποφάσεις, διαχειρίζονται τις τύχες και το μέλλον των νησιών, χωρίς να κατανοούν τις περιβαλλοντικές συνέπιες των επεμβάσεων τους και κατ’ επέκταση τις οικονομικές και κοινωνικές μελλοντικές συνέπιες.
Στη γεωμνήμη της Αλυκής – Λαγκούνας καταγράφεται, η ανθρώπινη άγνοια, η αλαζονεία, η απληστία, απέναντι στη φύση. Η αποτυχία και η επικινδυνότητα του μοντέλου ανάπτυξης των νησιών, που έχει επιβάλει η τουριστική αγορά. Στη γεωμνήμη καταγράφεται η αναγκαιότητα αλλαγής του προτύπου ανάπτυξης σε ένα άλλο βιώσιμο, που θα δίνει δυνατότητα ζωής, δημιουργίας, εργασίας στις επόμενες γενεές και στη φύση να ξαναλειτουργήσει αειφορικά. Αρκεί η ανάκτηση της χαμένης μνήμης και η σωστή της ανάγνωση.
Παρέμβαση Ευελπίδου
Υ.γ. Η Νίκη Ευελπίδου σχολιάζοντας το άρθρο του κου Φραγκίσκου μέσω των social media αναφέρει: ” Το φαινόμενο της διάβρωσης και οι πιθανές λύσεις φιλικές προς το περιβάλλον στη συγκεκριμένη περιοχή μελετώνται επισταμένα, μέσω συστηματικών καταγραφών, μετρήσεων και αναλύσεων, στο πλαίσιο μιας συνεπίβλεψης διδακτορικής διατριβής (co-tutelle).
Η διατριβή υλοποιείται σε συνεργασία μεταξύ του ΕΚΠΑ και του Πανεπιστημίου Aix-Marseille (Γαλλία), την οποία έχω τη χαρά να επιβλέπω σε συνεργασία με Γάλλο συνάδελφο.
Σταδιακά, και όπως κάνω πάντα, τα αποτελέσματα της έρευνας θα κοινοποιούνται στην τοπική κοινωνία. Η έρευνα αναμένεται να ολοκληρωθεί σε χρονικό ορίζοντα τριών ετών από σήμερα”.
(*) Μιχάλης Φραγκίσκος (Διδάκτορ Μηχανικού ΕΜΠ, Περιφερειακού Συμβούλου Νοτίου Αιγαίου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου