Η εισήγησή του του Βασίλη Φραγκουλόπουλου στον Δαμαριώνα , κατά την παρουσίαση των τόμων των Πρακτικών του ΣΤ΄ Συνεδρίου "Η Νάξος διά μέσου των αιώνων"

Το παρελθόν των ναξιακών συνεδρίων και ο οδικός χάρτης του 6 ου
Συνεδρίου του 2018 - Σκέψεις και προτάσεις για το μέλλον*

Κι ἂν σκέφτομαι εἶναι γιατὶ ἡ συνήθεια εἶναι πιὸ προσιτὴ ἀπὸ τὴν τύψη/Μὰ ποιὸς
θὰ ΄ρθεῖ νὰ κρατήσει τὴν ὁρμὴ μιᾶς μπόρας ποὺ πέφτει;
Μανόλης Αναγνωστάκης

του Βασίλη Φραγκουλόπουλου

Εισαγωγικά
Αμφιλύκη ονομάζεται το λυκόφως, αλλά και το λυκαυγές. Σε αυτό το σημείο
βρισκόμαστε σήμερα. Μεταξύ του προηγούμενου και του επόμενου Συνεδρίου. Αυτά
τα ναξιακά ανά πενταετία συλλείτουργα αποτελούν πλέον σταθερές ορίζουσες της
κοινής ζωής μας, της ιστορίας και του πολιτισμού του τόπου. Τα ναξιακά ή
ναξολογικά Συνέδρια και τα Πεπραγμένα τους απετέλεσαν εξαρχής σταθμό για τη
ναξιακή έρευνα και συνιστούν αποφασιστική συμβολή στη σπουδή της ιστορίας και
του πολιτισμού της Νάξου.
Θα επιχειρήσω να παρουσιάσω σε αδρές γραμμές τη διαδικασία που ακολουθήσαμε
για να φθάσουμε σε αυτό το αποτέλεσμα, στους τρεις καλαίσθητους τόμους των
αναλέκτων, στον αμητό των εργασιών, που δεν προέκυψαν εική και ως έτυχε. Είναι ο
καρπός μιας οργανωμένης και αποτελεσματικής συλλογικής εργασίας μιας ομάδας
έργου (αγγλιστί: task force) που εργάστηκε μεθοδικά και συντονισμένα, έχοντας την
κατάλληλη σύμπνοια και αρματωσιά. «Έργον τε ἔπος τε» (Οδ. , β 273).
Τονίζω προκαταβολικά ότι είθισται από τη γέννηση των συνεδρίων αυτών τα
Πρακτικά να παρουσιάζονται στον τόπο διεξαγωγής του εκάστοτε συνεδρίου. Και
αυτό αποτελεί μια λογική επιλογή. Είθισται επίσης να είναι έτοιμα-σχεδόν πάντα- τις
ημέρες διεξαγωγής του επόμενου συνεδρίου, μια παράδοση, όπως και πληθώρα
άλλων εθών και διαδικασιών, που διέρρηξε το ΣΤ΄ Συνέδριο του Δαμαριώνα. Τέλος,
κακώς δεν δίνεται η δέουσα σημασία στο αποτέλεσμα των συνεδρίων, στα
Πεπραγμένα, αλλά στην αναγγελία και προετοιμασία του επόμενου. Χωρίς αυτήν
τη συγκομιδή, το συνέδριο είναι ως μη γένοιτο, για να χρησιμοποιήσω έναν
τεχνικό αθλητικό όρο.
Έτσι έχουμε εγκαίρως στα χέρια μας - οι εισηγητές, η επιστημονική κοινότητα, το
ναξιακό κοινό-, τα Πρακτικά (στην ουσία δηλαδή με αυτήν την επικρατούσα,
κωδικοποιημένη, στερεότυπη και τυποποιημένη λέξη εννοούμε τις γραπτές
ανακοινώσεις που οι περισσότερες εκφωνήθηκαν στο Συνέδριο). Και τα
παρουσιάζουμε εδώ, στον τόπο της διεξαγωγής, γιατί το Συνέδριο έγινε στο
Ανδρονίκειο Πολιτιστικό Κέντρο. Σε αυτόν τον αύλειο εκκλησιαστικό χώρο έγινε
πέρυσι τον Αύγουστο και η μοναδική-δυστυχώς-εκδήλωση για τα 200 χρόνια από
την Εθνική Παλιγγενεσία. Ευτυχώς προεικονίσαμε το επετειακό 1821, από το 2018

2

ήδη, με μια θεματική ενότητα του Συνεδρίου που αφορούσε στο 1821 και τη Νάξο
και η έκδοση των τόμων τον περασμένο Δεκέμβριο πρόλαβε χρονικά τη λήξη του
επετειακού έτους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η έρευνα για όλα τα ζητήματα κλείνει
με τις επετείους ή περιμένει μόνο αυτές για να εκδηλωθεί.(Παράδειγμα: τα Πρακτικά
περιέχουν μιαν έξοχη μελέτη της ομότιμης καθηγήτριας του Α.Π.Θ. Λίζυς
Τσιριμώκου για «τον επίμονο ανατόμο της μεταπολεμικής περιπέτειας» Ιάκωβο
Καμπανέλλη, τέσσερα χρόνια πριν από το επετειακό έτος που προσπαθούν να
αξιοποιήσουν και να ετερο-φωτιστούν από τον μεγάλο θεατρικό συγγραφέα μας
διάφοροι σαλτιμπάγκοι). Απλώς αυτά τα έτη ορόσημα αποτελούν το κέντρισμα, το
έναυσμα, το κίνητρο για την πυροδότηση ενός ιδιαίτερου επιστημονικού
ενδιαφέροντος.
Το ΣΤ΄ Συνέδριο ήταν το δεύτερο που διεξήχθη υπό την αιγίδα του Δήμου Νάξου και
Μικρών Κυκλάδων και μάλιστα φιλοξένησε και εισήγηση από τις Μικρές Κυκλάδες,
φιλοδοξώντας να δώσει φωνή και έκφραση και στα μικρονήσια, που αποτελούν
πεδίο των κυβερνητικών πειραμάτων στο σώμα της Αυτοδιοίκησης.
Τα τέσσερα πρώτα συνέδρια είχαν την επιμέλεια των γεννητόρων τους Ι. Κ.
Προμπονά δκαι Στέφανου Εμμ. Ψαρρά και την πολλαπλή συμπαράσταση του τότε
Δήμου Δρυμαλίας και των κοινοτήτων διεξαγωγής τους. Βέβαια οι δύο
προαναφερθέντες διαπρεπείς νάξιοι επιστήμονες είχαν την πλήρη επίβλεψη και την
αναζήτηση των εισηγητών, χωρίς την απαιτούμενη πάντοτε οργανωτική συνδρομή
και υποδομή. Γι' αυτό κυρίως η πρόσκληση απευθυνόταν στους γνωστούς ερευνητές
των λεγόμενων δημαρχιακό«ναξιακών σπουδών», που είχαν δημοσιεύσει μελέτες για
το νησί μας ή σε υπό εκκόλαψη ερευνητές που εβολιδοσκοπούντο για τη συμμετοχή
τους. Μια καινοτομία των Προμπονά-Ψαρρά-που δεν συναντά κανείς σε παρεμφερή
τοπικά συνέδρια με ευρύτερη απήχηση και ειδικό επιστημονικό βάρος-, ήταν η
παραχώρηση βήματος και μικροφώνου σε απλούς λαϊκούς δημιουργούς του
νησιού μας, οι οποίοι είχαν κάτι πρωτότυπο και αυθεντικό να εκφράσουν.ημαρχια
Εδώ θέλω να σταθώ για λίγο.
Μέχρι πρότινος η επιστήμη ήταν καθαρά υπόθεση των ερευνητών στα ειδικά
σπουδαστήρια και εργαστήρια. Η επιστήμη πλέον γίνεται πιο εξωστρεφής και οι
πολίτες που ενδιαφέρονται για ένα συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο
δραστηριοποιούνται και τροφοδοτούν τους ειδικούς επιστήμονες με το υλικό που
έχουν οι ίδιοι συλλέξει, μέσω π.χ. εφαρμογών στα φορητά τους τηλέφωνα ή μέσω της
παρατήρησης και καταγραφής. Η αποκαλούμενη Eπιστήμη των Πολιτών είναι μια
επιστημονική έρευνα που διενεργείται εξολοκλήρου ή εν μέρει από ερασιτέχνες ή μη
επαγγελματίες επιστήμονες, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη της επιστήμης και σε
πολλές περιπτώσεις επιταχύνουν τις εξελίξεις.
Η φυσιογνωμία των ερασιτεχνιών ερευνητών, αλλά και τα σημαντικότερα
επιστημονικά πεδία που διαπρέπουν και βοηθούν στην άνθηση της επιστήμης έχουν
αποτελέσει αντικείμενο έρευνας και στατιστικής καταγραφής.
Ιδιαίτερη ήταν η επιμονή, ειδικά του Προμπονά, για τη διεξαγωγή των συνεδρίων
αυτών στην ορεινή και ημιορεινή Νάξο, στην άλλη Νάξο, στα Ανώγεια της Νάξου,
για λόγους πολιτιστικής και οικονομικής αποκέντρωσης, για να μη γίνουμε

3

«αιχμάλωτοι της γεωγραφίας», για να θυμηθώ mutatis mutandis τον Tim Marshall. Η
πρόταση αυτή, με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά της διαφοροποιείται με τη
διεξαγωγή του επόμενου Συνέδριο στο εύανδρο Γλινάδο, παρά τις αντίθετες
εισηγήσεις, αλλά και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε επιλογής. Άλλωστε
είναι εμφανέστατη η έλλειψη συνεδριακού κέντρου στο νησί.
Το Ε΄ Συνέδριο διεξήχθη στ' Απεράθου και είχα την τιμή να είμαι ένας εκ των
επιμελητών, που ανέλαβε ειδικό μάλιστα βάρος, επιλεγείς από τους Προμπονά-
Ψαρρά, τους οποίους ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη τους. Ήταν το πρώτο Συνέδριο
που ανέλαβε τη διοργάνωσή του ο ενιαίος πολύνησος Δήμος μας και συγκεκριμένα
το δυσμετάφραστο ΝΟΠΠΑΠΠΠΑ. Η άτυπη διαδοχή δεν συνοδεύτηκε από
κατάλληλη οργανωτική και κανονιστική ρύθμιση. Ο τόπος διεξαγωγής επιλεγόταν
από τους Προμπονά-Ψαρρά σε συνεννόηση με τους τοπικούς αυτοδιοικητικούς
ιθύνοντες και τα συνέδρια διεξάγονταν πάντα αρχές Σεπτεμβρίου (στο Φιλώτι το
1992 που περιέλαβε 66 εισηγήσεις, στο Χαλκί 1997 με 51, στην Κόρωνο το 2003 με
68, στην Κωμιακή το 2008- με 24, στ' Απεράθου το 2013 με 70 και στον Δαμαριώνα
το 2018 με 166 και 202 συνέδρους). Είναι διαφορετικός ο αριθμός των εισηγήσεων
και των εισηγητών, δεδομένου ότι κάποιες εισηγήσεις υπογράφονται από
περισσότερους εισηγητές. Οι αριθμοί επίσης πρέπει να προσεγγίζονται με ποσοτικές
και ποιοτικές παραμέτρους, έτσι ώστε να εξάγονται πειστικά αξιολογικά
αποτελέσματα και δεν είναι σκοπός της παρούσας, τουλάχιστον, εισήγησης να το
κάνει.
Η αλλαγή ημερομηνίας του 7 ου Συνεδρίου, χωρίς καμιά αιτιολόγηση, υπηρετεί
εκλογικές επιδιώξεις και ιδεασμούς, που γνωστοί ιδιοτελείς υποβολείς υπαγορεύουν,
θεωρώντας δέσμια και σε διατεταγμένη υπηρεσία πρόσφορους αιρετούς της
Αυτοδιοίκησης.

Το 6 ο Συνέδριο: οργάνωση και καινοτομίες
Οι εργασίες του ΣΤ΄ πανελλήνιου επιστημονικού Συνεδρίου «Η Νάξος διά μέσου
των αιώνων», πραγματοποιήθηκαν με μεγάλη επιτυχία, κατά κοινή εκτίμηση, εδώ
στον Δαμαριώνα από τις 30 Αυγούστου μέχρι τις 2 Σεπτεμβρίου 2018.
Νομίζω ότι με το προηγούμενο συνέδριο του Δαμαριώνα άρχισε να διαμορφώνεται
πιο καθαρά μια συνεδριακή κουλτούρα στο νησί, που είναι στο χέρι των επόμενων
πνευματικών σκυταλοδρόμων να τη διατηρήσουν, να την ενισχύσουν, να τη
συμπαίνουν, να την προάγουν και να την αναζωογονούν διαρκώς.
Η προετοιμασία του Συνεδρίου, τη συγκομιδή του οποίου εκθέτουμε απόψε, ξεκίνησε
εγκαίρως, οργανώθηκε σύμφωνα με τις λεγόμενες «καλές πρακτικές» ανάλογων
συνεδρίων και ευτυχώς δεν μάς πρόλαβε η καβαφική «μυστική βοή των
πλησιαζόντων γεγονότων» της κορωνοϊκής κρίσης κατά την προετοιμασία και
διεξαγωγή του. Τα πράγματα δυσκόλεψαν στη συνέχεια, κατά τη διαδικασία της
συγκέντρωσης των μελετών και της επεξεργασίας τους. Σε αυτό το στάδιο η
Επιστημονική Επιτροπή μόχθησε εξαιρετικά και οι εισηγητές βρήκαν κλειστές ή
υπολειτουργούσες τις αρχειακές και βιβλιοθηκικές πύλες που «τες κουρταλούσε η
χρεία» της τεκμηρίωσης, της ενημέρωσης με νέα στοιχεία και της ολοκληρωμένης

4

γραπτής αποτύπωσης. Ευτυχώς η αγαστή συνεργασία και συνεννόησή μας, με τη
χρήσιμη παρουσία του τότε δημαρχιακού Γραφείου (δεν είχε ακόμη εκμετρήσει το
ζην το πολυσθενές νομικό πρόσωπο που είχε υπό τας πτερύγας του και τον κάτισχνο
Πολιτισμό, αλλά είχε στην ουσία υποκατασταθεί, μέχρι να καταργηθεί στην πρώτη
συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Λιανού), η ηλεκτρονική τεχνολογία και το
εξαιρετικό από κάθε άποψη τυπογραφείο βοήθησαν στην ικανοποιητική υπέρβαση
των εξωγενών δυσκολιών.
Για τη διεξαγωγή του Συνεδρίου συστάθηκαν δύο δρώσες Επιτροπές (δεν θα
αναφερθώ στην Τιμητική που η συγκρότησή της έγινε με απολύτως αξιοκρατικό
τρόπο, χωρίς μίζερους και προσχηματικούς αποκλεισμούς) σε συνεννόηση του
αρμόδιου οργανωτικού φορέα με τους Προμπονά-Ψαρρά, δηλαδή με θεσμικό,
συντεταγμένο, δεοντολογικό, διαφανή και δημοκρατικό τρόπο.
Η Επιστημονική Επιτροπή συγκροτήθηκε από τους Γιάννη Βερώνη, Γιάννη Ησαΐα,
Αντώνη Τζιώτη, Αλέκο Φλωράκη και τον ομιλούντα. Δίνω σημασία σε αυτήν την
Επιτροπή που επωμίστηκε το βαρύ έργο των ανακοινώσεων, της επιλογής των
εργασιών, του προγράμματος, της έκδοσης των περιλήψεων, της κατεύθυνσης της
Οργανωτικής Επιτροπής και της έκδοσης των τόμων, οι οποίοι περιλαμβάνουν τη
συμβολή πλειάδας επιστημόνων και ερευνητών από το ναξιακό, το πανελλήνιο και το
διεθνές στερέωμα. Ουδόλως, όμως, υποβαθμίζω τον ρόλο και την προσφορά της
17μελούς Οργανωτικής Επιτροπής, του εκτελεστικού βραχίονα, της εφοδιοπομπής,
που διεκπεραίωσε σε πρακτικό καθημερινό επίπεδο μια επίπονη αποστολή και μας
έβγαλε ασπροπρόσωπους στα μάτια των συνέδρων, άσχετα αν το κύριο βάρος
εκάστοτε επωμίζονται ολίγα πρόσωπα. Η Οργανωτική Επιτροπή ήταν αρμόδια για τη
διαμόρφωση και τη λειτουργικότητα των συνεδριακών χώρων και την υποδοχή,
φιλοξενία, στέγαση και εστίαση των συνέδρων. Γι' αυτό ο ανάλογος έπαινος ΟΛΩΝ
(επαναλαμβάνω ΟΛΩΝ)-του καβαφικού «Δήμου και των Σοφιστών»- μερίζεται και
σε αυτούς. Μόνο έτσι «έκαστος κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ εὑρήσει», κατά την Παλαιά
Διαθήκη (Σοφία Σειράχ).
Η Επιστημονική Επιτροπή προέβη στη σύνταξη της πρόσκλησης προς τους
ενδιαφερόμενους επιστήμονες για να συμμετάσχουν στο Συνέδριο. Αποτάθηκε σε
Πανεπιστήμια του εσωτερικού και του εξωτερικού, σε ερευνητικά κέντρα και σε
μεμονωμένους επιστήμονες και ερευνητές, Ναξιώτες και μη. Αποτέλεσμα αυτής της
εκτεταμένης και εντατικής προσπάθειας υπήρξε ο εντυπωσιακός πράγματι αριθμός
των συνέδρων. Έτσι, το Συνέδριο αυτό κληροδότησε μια βάση δεδομένων (ονομάτων
και πληροφοριών, που με μόχθο κατάρτισε), βοηθώντας το έργο των επόμενων
συνεδρίων. Εδώ πρέπει να τονίσω ότι από τις γραπτές εισηγήσεις απουσιάζουν
κάποιοι ομιλητές που δεν κατάφεραν να αποτυπώσουν γραπτώς και εγκαίρως τις
προφορικές αναπτύξεις τους, καθώς και 25 εργασίες που αποκλείστηκαν εξαρχής,
διότι δεν πληρούσαν τις προδιαγραφές της προκήρυξής μας.
Το πολυθεματικό αυτό συνέδριο ασχολήθηκε με ζητήματα της ναξιακής διαχρονίας
από το γνωστικό παρατηρητήριο πολλών επιστημών: Αρχαιολογία και
Μουσειολογία, Ιστορία, Φιλολογία, Λογοτεχνική Κριτική, Λαογραφία και Κοινωνική
Ανθρωπολογία, Δίκαιο, Οικονομία, Κοινωνιολογία, Δημογραφία, Ιατρική και
Επιδημιολογία, Αρχιτεκτονική, Περιβάλλον και Πολεοδομία, Πολιτική Επιστήμη,

5

Τοπικοί Διοικητικοί και Αυτοδιοικητικοί Θεσμοί, Δημοσιογραφία και Τεχνολογίες
Επικοινωνίας κ.λπ.
Χαρακτηριστικό του 6ου συνεδρίου, εκτός από τη συμμετοχή πλήθους
διακεκριμένων επιστημόνων και ερευνητών, ήταν η μεγάλη ποικιλία και
ιδιαίτερη πρωτοτυπία πολλών εισηγήσεων, που εκδιπλώθηκαν σε 37 συνεδρίες.
Είναι κάτι το πρωτοφανές και επίζηλο για ένα συνέδριο αυτού του χαρακτήρα και
αυτής της εμβέλειας. Γι' αυτό διακεκριμένοι σύνεδροι μας επιδαψίλευσαν,
προφορικώς και εγγράφως, υπερβολικούς ίσως επαίνους και κατά τη διεξαγωγή του
συνεδρίου και μετά την έκδοση των Πρακτικών. Υπερβολικούς, διότι το Συνέδριο,
όπως εξάλλου κάθε ανθρώπινο έργο, παρουσίασε αδυναμίες και δυσλειτουργίες σε
κάποια σημεία (διχοτόμηση των συνεδριών, μη τήρηση από όλους των τεθεισών
προθεσμιών και οδηγιών συγγραφής, παράβαση κανόνων δεοντολογίας από κάποιους
συνέδρους, μεγάλες ποιοτικές διαφοροποιήσεις στις εργασίες κ,λπ.).
Η Επιστημονική Επιτροπή επίσης αξιολόγησε τις υποβληθείσες περιλήψεις, με
βάση τις προδιαγραφές που έθεσε και τις κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε σχετικό
τόμο για τη διευκόλυνση της παρακολούθησης των ανακοινώσεων.
Επιπλέον, προέβη στην εκπόνηση σχετικού αναλυτικού προγράμματος
κατανεμημένου σε ενότητες (Αρχαία Νάξος, Βυζαντινή και Λατινοκρατούμενη
Νάξος, Νεότερη Νάξος, Σύγχρονη Νάξος) με υποδιαιρέσεις κάθε ενότητας, οι οποίες
κάλυψαν, όπως τονίστηκε, 37 συνεδρίες.
Η Επιστημονική Επιτροπή συγκέντρωσε τις μελέτες, αφού προηγουμένως είχε
εγκαίρως συντάξει και αποστείλει στους συνέδρους αναλυτικές οδηγίες για την
ομοιόμορφη τυπογραφική εικόνα των εργασιών. Η Επιτροπή επιμελήθηκε την
έκδοσή τους σε καλαίσθητους τόμους, έτσι ώστε το επιστημονικό κεκτημένο, το
ερευνητικό απόθεμα του Συνεδρίου να μείνει-φιλόδοξος στόχος με τη σημερινή
ραγδαία κίνηση των γνώσεων- «κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ
παραχρῆμα ἀκούειν» (Θουκυδίδης Ιστορίαι, 1.22.4). Πιστεύω ότι πολλές εργασίες θα
αποτελέσουν στο μέλλον σημείο αναφοράς άλλων επιστημονικών εργασιών ή
αφορμή περαιτέρω έρευνας και εμβάθυνσης ή έμπνευσης άλλων ερευνών και θα
υποστούν την βάσανο της κριτικής, συμβάλλοντας έτσι στην προαγωγή της
επιστήμης. Το έργο αυτό είναι μια αξία χρήσης, κατά τη μαρξιστική ανάλυση.
Στο συνέδριο συμμετείχαν με ανακοινώσεις τους ακαδημαϊκοί, καθηγητές ημεδαπών
και αλλοδαπών Πανεπιστημίων, διακεκριμένοι επιστήμονες ερευνητικών ιδρυμάτων
και άλλοι σπουδαίοι ερευνητές και κατέστησαν τη Νάξο για τέσσερεις μέρες κέντρο
ευρύτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος.
Οφείλω να επισημάνω ότι η Ιστορία, συμπεριλαμβανομένης της προϊστορίας, της
Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας και της τοπικής πολιτικής Ιστορίας είχαν τη
μερίδα του λέοντος στις εργασίες του Συνεδρίου. Υπήρχαν, βεβαίως και εργασίες που
αφορούσαν τη Λαογραφία και την Κοινωνική Ανθρωπολογία, την Αρχιτεκτονική, την
Πολιτιστική Διαχείριση και τη Μουσειολογία, το Δίκαιο και τους Θεσμούς, το
Περιβάλλον, τη Χωροταξία και την Υγεία, τη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Κριτική,
την Οικονομία και τη Δημογραφία, την αναφορά στο βίο και πολιτεία σημαντικών
ναξιακών προσωπικοτήτων.

6
Στη διάρκεια του Συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν:
1) παρουσίαση ιστορικών χειρογράφων που αναφέρονται στην ιστορία της Νάξου
από το 1433 μέχρι το 1821 (Συλλογή Δελλαρόκα των Γ.Α.Κ. της Νάξου), υπό τον
τίτλο «από το φράγκικο στο ρωμαίικο».
2) έκθεση πρωτότυπου φωτογραφικού υλικού από και για το νησί που βραβεύθηκε σε
σχετικό διαγωνισμό που επιμελήθηκε ο Σύλλογος Δαμαριώνα Νάξου.
Επίσης, αναρτήθηκε εργασία των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Γλινάδου,
σχετικά με παλαιά και νεότερα μνημεία του χωριού και παρουσιάστηκαν τα μέχρι
τότε πορίσματα για τα ίχνη των Νεάντερνταλ στη Νάξο, μια έρευνα που διεξάγει στη
Στελίδα το Καναδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην Ελλάδα σε συνεργασία με την
Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Οι καινοτομίες του 6 ου Συνεδρίου είναι αξιοσημείωτες. Ιδού μερικές:
-η διεξαγωγή του υπό την αιγίδα της Ακαδημίας (Οι τρεις ναξιώτες Ακαδημαϊκοί
συμμετείχαν με τον ένα ή άλλον τρόπο)
- η δίγλωσση (στην ελληνική και αγγλική) έκδοση των ανακοινώσεων της
Επιστημονικής Επιτροπής
- η υποβολή της εκδήλωσης ενδιαφέροντος για συμμετοχή με βάση μια συγκεκριμένη
φόρμα (πρότυπο) που απαιτούσε τη συμπλήρωση βασικών ταυτοτικών στοιχείων του
αιτούντος και περίληψη της ανακοίνωσής του.
- ο έλεγχος του περιεχομένου των περιλήψεων σε συνεννόηση και με τους
ενδιαφερόμενους.
- η έκδοση σε πολυσέλιδο τόμο των περιλήψεων.
- η λειτουργία για πρώτη φορά ιστοσελίδας του συνεδρίου.
- η προεδρία και διεύθυνση των συζητήσεων από μέλη της Αυτοδιοίκησης και της
εκπαιδευτικής κοινότητας.
- η έκδοση λεπτομερών οδηγιών συγγραφής.
- η έκδοση των τόμων (για πρώτη φορά περισσότεροι του ενός) με βάση έναν
μεθοδικό τρόπο κατάταξης των εργασιών.
- η έμφαση στη νεότερη και σύγχρονη Νάξο, κάτι που είχαμε ρητώς διατυπώσει και
στις προδιαγραφές των εργασιών που εκπονήσαμε.
-η διαμόρφωση συγκεκριμένων, τεκμηριωμένων προτάσεων, επιστημονικά
επεξεργασμένων, για την υποβοήθηση δημοτικών επιλογών ή καλλιέργεια νέων ιδεών
σε παλιά και νέα προβλήματα. Συνέδριο που θα είναι και δεξαμενή σκέψης για τη
σύγχρονη κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή.
- η ξενόγλωσση περίληψη των ελληνόγλωσσων εργασιών και τούμπαλιν.
Τολμώ να πω ότι ανοίξαμε νέους δρόμους για το ναξιακό συνέδριο. Αλλάξαμε τη
ρότα του βαποριού, συστηματοποιήσαμε, οργανώσαμε ορθολογικά τις εργασίες του

7

Συνεδρίου, ανοίξαμε τα φτερά του και πέραν της Ελλάδας. Υιοθετήσαμε ξένες
συμβολές σε άλλες γλώσσες. Υπήρξε, πάντως, συντονισμένη εργασία, μεθοδική,
προγραμματισμένη, αποτελεσματική. Και σε ένα τέτοιο εγχείρημα, οι άνθρωποι
παίζουν τον σημαίνοντα ρόλο («ἄνδρες γὰρ πόλις, καὶ οὐ τείχη οὐδὲ νῆες ἀνδρῶν
κεναί.» (Θουκ. Ιστορίαι, 7.77.7), αλλά και η διαχείριση (το management), η
έμπνευση, η ανοιχτότητα, η αποφυγή των a priori αποκλεισμών, ο αποσκορακισμός
της αυταρχίας και των συγκεντρωτικών μεθόδων. Απαιτείται συγκαιρασμός
τεχνοκρατικών προσόντων [(πρόκειται για ένα εγχείρημα που προσιδιάζει με τεχνικό
έργο (project) οργανωτικά] με την επιστημονική ελευθερία έκφρασης.
Αφήσαμε, όπως ξανατονίζω, μια βάση δεδομένων με ονόματα ερευνητών, άγνωστα
στα μέχρι τώρα συνέδρια, σοβαρή παρακαταθήκη για τα επόμενα. Θα δούμε πόσο θα
εμπλουτιστεί αυτός ο κατάλογος, δεδομένου ότι η προσέλκυση εισηγητών είναι
κυρίως ζήτημα προσωπικής επικοινωνίας, θεματικής πρωτότυπης και έξυπνης
αναζήτησης και κρούση πολλών θυρών, χωρίς ταμπού, αποκλεισμούς, διδακτισμούς,
δογματισμούς και ναρκισσιστικές συμπεριφορές.
Τα οφειλήματα, τώρα. Χάριτες και ευχαριστίες οφείλονται:
-σε όλους τους συντελεστές της επιτυχούς διεξαγωγής και παραγωγής των τόμων
αυτών, που είναι πλέον στη διάθεση και την κρίση της επιστημονικής κοινότητας και
του κοινού.
-στους λαμπρούς επιστήμονες και ερευνητές που συμμετείχαν με ανακοινώσεις τους
σε αυτήν την πνευματική ευωχία και έκαναν το Ανδρονίκειο κυψέλη
προβληματισμού, σκέψης, ανάπτυξης ερευνητικών πορισμάτων, διάχυσης της
γνώσης, διάνοιξης νέων οριζόντων για το μέλλον των «ναξιακών σπουδών».
- στη δημοτική Αρχή του 2018 και την κοινότητα Δαμαριώνα και σε άλλους
συλλογικούς φορείς (ΟΝΑΣ, Σύλλογο Δαμαριώνα).
-στην τωρινή δημοτική Αρχή, παρά την έλλειψη ενδιαφέροντος, τη διασκεδαστική
και καθ' υπαγόρευση αμφισβήτηση ενώπιον δημοτικού συλλογικού σώματος της
προσφοράς με ανιδιοτέλεια και τις προσωπικές θυσίες πρωταγωνιστών του
συνεδρίου, την επιχείρηση πολιτικής κάρπωσης του αποτελέσματος.
-στην τοπική κοινωνία που μετέβαλε το Ανδρονίκειο Πολιτιστικό Κέντρο σε εστία
ζωής και δημιουργίας και φιλοξένησε δαψιλώς τους συνέδρους.
Πρέπει να θυμηθούμε και αυτούς που εγκατέλειψαν τα εγκόσμια μεταξύ των
προφορικών ανακοινώσεων και της έγγραφης αποτύπωσής τους. Αυτούς που δεν
πρόλαβαν να δουν τυπωμένο το προϊόν της συμβολής τους στους συλλογικούς
τόμους. Και αυτοί ήταν άξιοι πνευματικοί ερανιστές σε αυτό το εράνιον που
παρουσιάζεται απόψε. Εμείς που μείναμε στο χώμα το σκληρό/για τους νεκρούς θ'
ανάψουμε λιβάνι…», όπως γράφει ο Νίκος Γκάτσος. Πρόκειται για την καθηγήτρια
της Βυζαντινής Ιστορίας του ΕΚΠΑ Κατερίνα Καραπλή, τον οικονομολόγο
Κωστή Λεβογιάννη, τον π. πρόεδρο της κοινότητας Κορώνου και αντιδήμαρχο
του δήμου Δρυμαλίας Μανώλη Μανωλά, τον λαμπρό φιλόλογο Νικόλαο Γ.
Προμπονά και τον ιστορικό ερευνητή Σίμο Συμεωνίδη. Επίσης, τα μέλη της
Τιμητικής Επιτροπής μακαριστό μητροπολίτη Ηλιουπόλεως και Θείρων κυρό

8

Χρυσόστομο-που κατέλιπε ως παρακαταθήκη το ομώνυμο ίδρυμα, με έδρα τον
Δαμαριώνα- και τον λυκειάρχη Αναστάσιο Ναυπλιώτη.

Οι επόμενοι βηματισμοί

Ο άτυπος θεσμός των συνεδρίων αυτών πρέπει να κανονικοποιηθεί, χωρίς να
χάσει την ευελιξία και την ανάδειξή του σε forum ελεύθερου επιστημονικού
διαλόγου, παραγωγής και διάχυσης της επιστημονικής γνώσης, ειδικά στους καιρούς
μας που τα πάντα μετατρέπονται σε ανταλλακτική αξία. Να θεραπευθούν οι
αδυναμίες του και να αξιοποιηθεί η εμπειρία προηγούμενων συνεδρίων (διπλές
συνεδριάσεις, αναιτιολόγητες απουσίες, χρονικές υπερβάσεις, περιορισμός διαλόγου,
ελλιπής έλεγχος των περιλήψεων κ.λπ.). Η τήρηση των προθεσμιών στην παράδοση
εργασιών αποτελεί ένα πρόβλημα. Η πίεσή μας ήταν δυσάρεστη για μάς, αλλά είχε
αποτέλεσμα, άσχετα αν ορισμένοι δεν παρέδωσαν την εργασία τους, δικαιολογημένα
ή αδικαιολόγητα. Μια σύγκριση με το πρόγραμμα θα εξάγει χρήσιμα και
διδακτικά συμπεράσματα.
Η μεγάλη υπέρβαση των σελίδων από τον καθορισμένο αριθμό αποτελεί επίσης ένα
πρόβλημα. Χρειάζεται ευελιξία, αλλά όχι υπερβολές. Επίσης η αναβάθμιση και
διεθνοποίηση του συνεδρίου ουδόλως σημαίνει ότι θα τηρούμε τις προδιαγραφές των
διεθνών επιστημονικών Συνεδρίων ή των δημοσιεύσεων σε έγκυρα επιστημονικά
περιοδικά που έχουν αυστηρούς κριτές. Πρέπει να υπάρχει αίσθηση της εμβέλειας,
της αποστολής και της ιδιαιτερότητας του τοπικού συνεδρίου. Ιδού ένα μείζον
υπαρξιακό θέμα συζήτησης: η ταυτότητα, ο προσανατολισμός, ο μετασχηματισμός
και η ευελιξία αυτών των συνεδρίων, διατηρώντας τα στοιχεία της τοπικής
συμμετοχής, της αποπροσωποποιημένης οργάνωσης και της κανονιστικής ρύθμισης
των διαδικασιών και της διεξαγωγής τους. Η Επιστημονική Επιτροπή του ΣΤ΄
Συνεδρίου είχε σκεφθεί και μορφοποιήσει εν μέρει ένα σχέδιο Κανονισμού
διεξαγωγής αυτών των συνεδρίων, έτσι ώστε να διαμορφωθεί ένα πάγιο σύστημα
κανόνων σε βασικά θέματα.
Για να δείτε εναργώς την αυθαιρεσία και το παραγοντιλίκι από δήθεν δημοκράτες:
Στον Δαμαριώνα π.χ. ανακοινώθηκε ο τόπος διεξαγωγής του επόμενου Συνεδρίου,
ύστερα από μια περίεργη προσωπική επιστολή (την οποία έχω στο Αρχείο μου) που
απευθύνθηκε στον τότε ΝΟΠΠΑΠΠΠπίτη Μιχ. Μαρούλη με πλήρως αδιαφανείς,
προσωποπαγείς και υπόγειες διαδικασίες. Ήταν προφανής η ιδιοτελής
οικειοποίηση, η εξαπίνης εκμετάλλευση της άγνοιας, ο εκφυλισμός του θεσμού που
ποτέ δεν συγκροτήθηκε σε ασφαλή και πάγια θεμέλια, η αδυναμία θετικής
μετεξέλιξής του.

9

Η δημοτικοποίηση ενός τέτοιου πνευματικού-πολιτιστικού-επιστημονικού θεσμού
έχει τα ελαττώματα της απεχθούς και καχύποπτης κρατικοποίησης του πολιτισμού.
Εξασφαλισμένα μεν κονδύλια διεξαγωγής, στέγασης και σίτισης από το πρυτανείο,
αλλά απίσχναση των λειτουργιών μιας ανεξάρτητης επιστημονικής κοινότητας
και των πρωτοβουλιών της κοινωνίας των πολιτών. Χρειάζεται μια ισορροπία και
διαφανή διάκριση των ρόλων.
Το συνέδριο, ως ελεύθερος πνευματικός στίβος άμιλλας, δεν χρειάζεται πατρωνείες,
καθοδηγήσεις, εξωθεσμικούς περιορισμούς και παρεμβάσεις, αλλά πάγιους κανόνες
λειτουργίας, αυτορρύθμισης και συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών. Δεν
χρειάζεται ενισχυμένη εποπτεία, ειδικά στον επιστημονικό τομέα-έκαστος εφ' ώ
ετάχθη,- αλλά ούτε ασυδοσία, έλλειψη κανόνων, εν κρυπτώ αποφάσεις. Ο
διοργανωτής και χρηματοδότης έχει βαρύνοντα λόγο, κρίνεται και αποφασίζει
στα μη επιστημονικά θέματα.
Έχει αναπτυχθεί προβληματισμός για τη μορφή, τη θεματολογία (π. χ. ανάπτυξη με
διεπιστημονικό τρόπο νέων και σύγχρονων θεμάτων που απασχολούν την κοινωνία
μας, όπως το δημογραφικό), τη διαδικασία, την εμβέλεια, το μέλλον αυτών των
τοπικών-περιφερειακών συνεδρίων, ιδίως από τους συντελεστές μεγάλων
περιφερειακών και τοπικών συνεδρίων και καλό θα είναι να λαμβάνουμε υπ' όψιν
τις εμπειρίες των άλλων, γιατί τίποτα δεν προέρχεται από παρθενογέννεση. Να την
παρακολουθήσουμε. Χρειάζεται ανανέωση, αναγέννηση, αναβάθμιση, εμπειρικές
στοχευμένες μελέτες και έρευνες που ενδιαφέρουν τη ναξιακή και τις
μικρονησιωτικές κοινωνίες. Οι μετρήσεις και τα στατιστικά στοιχεία δυστυχώς
λείπουν σε επίπεδο νησιού. Όλες οι συζητήσεις γίνονται επί τη βάσει απόψεων και
παραδεδεγμένων ιδεών και όχι επί τη βάσει στοιχείων, ποσοτικών και ποιοτικών
και πραγματικής γνώσης του αντικειμένου. Δεν προσδιορίζονται θέματα που δεν
έχουν ερευνηθεί επαρκώς και αποτελούν κενά και σιωπές της ναξιολογίας ή
θέματα που έχουν ερευνηθεί, αλλά οι δημοσιευμένες μελέτες επιτρέπουν να γίνει
μια συλλογική προσέγγιση που θα υπερβεί τις υπάρχουσες διερευνήσεις τους.
Θα μπορούσε επίσης, με τους ίδιους θεματικούς άξονες για τις μεγάλες χρονικές
περιόδους της ναξιακής Ιστορίας: α) Προϊστορία και Αρχαιότητα, β) Βυζάντιο και
Βενετοκρατία, γ) Νεότερη και Σύγχρονη εποχή, να περιοριστούν τα γνωστικά
αντικείμενα ανά συνέδριο ή να ευνοείται η διεπιστημονική έρευνα συγκεκριμένων
θεμάτων.
Είναι φανερό πως δεν έχουμε ακόμη τα αντανακλαστικά ούτε τη διαχειριστική
ικανότητα να εκμεταλλευτούμε πολιτιστικές δυνατότητες, σε συνθήκες μάλιστα
πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης. Βέβαια, μια συντεταγμένη αυτοδιοίκηση και
κοινωνία δεν μπορούν να λειτουργούν ευκαιριακά, αλλά σε βάθος χρόνου,
υποδειγματικά, για να εκμεταλλεύονται την όποια ευκαιρία. Γι' αυτό χρειάζονται οι
κανόνες και η διάκριση των ρόλων, τα checks and balances, δηλαδή οι αλληλοέλεγχοι
και οι ισορροπίες των διάφορων εξουσιών.
Τέλος, η υγειονομική ρευστότητα και οι τεχνολογικές δυνατότητες επιβάλλουν η
συμμετοχή να είναι δυνατή με φυσική παρουσία στους συνεδριακούς χώρους, αλλά
και εξ αποστάσεως μέσω του διαδικτύου.

10

Επίσης, η ηλεκτρονική ανάρτηση των Πρακτικών θα βοηθήσει τα μέγιστα τους
ερευνητές. Αλλά πρέπει να υπάρχει Δήμος που να έχει συγκροτημένη πολιτιστική
πολιτική και να αξιοποιεί χρηματοδοτικές ευκαιρίες και δυνατότητες.
----------------------------------------------------
*Εισήγηση κατά την παρουσίαση στις 27 Αυγούστου 2022 στον Δαμαριώνα των
τριών τόμων των Πρακτικών του ΣΤ΄ πανελλήνιου Συνεδρίου «Η Νάξος διά μέσου
των αιώνων».