H σμύριδα περιέχει κουρούνδιο (Al2O3)… όχι πολιτική

του Ιάκωβου Β. Γιακουμή
Χημικού Μηχανικού Ε.Μ.Π.
Υπ. Διδάκτορα Ε.Μ.Π.
Η Επιθεώρηση Μεταλλείων Νοτίου Ελλάδος του Υπουργείου Ανάπτυξης, στην οποία ανήκουν τα σμυριδορυχεία της Νάξου, αποφάσισε (μάλλον σιωπηρά και χωρίς να ενημερώσει τους ενδιαφερόμενους Σμυριδεργάτες) να μην «αγοράσει» καμία ποσότητα σμύριδας το 2012. Αποτέλεσμα της «απόφασης» αυτής είναι να κινδυνεύουν να μείνουν ανασφάλιστοι οι Σμυριδεργάτες και να μην τους καταβληθεί το ....Ειδικό Εποχιακό Επίδομα.
Η απόφαση αυτή έφερε (για μία ακόμη φορά) στην επικαιρότητα το λεγόμενο «Σμυριδικό» ζήτημα. Η παντελώς λογική αγωνία των σμυριδεργατών που διαμένουν μόνιμα στην Ορεινή Νάξο να συνεχίσουν να ασφαλίζονται παραδίδοντας στο Κράτος 500καντάρια (περίπου 28,2 τόνους) Σμύριδας ετησίως, έγινε και πάλι πεδίο μικροπολιτικής εκμετάλλευσης του ζητήματος. Ακόμη και την ύστατη αυτή ώρα, οι κρατούντες την τύχη του τόπου δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι πολιτική δεν γίνεται πια με κριτήριο «πόσους και ποιους υπουργούς συνάντησα» ή «πόσες υποσχέσεις έλαβα», αλλά η ανάπτυξη του τόπου χρειάζεται όραμα, επιστημονική γνώση και τεχνοκρατική αντίληψη των πραγμάτων.



Προσπάθειες αξιοποίησης
Οι ευθύνες για τον μη εκσυγχρονισμό των μεταλλείων, την δημιουργία εγκαταστάσεων επεξεργασίας και την βελτίωση των εγκαταστάσεων και των υποδομών μεταφοράς και φόρτωσης της Σμύριδας, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι σημαντικότατες αλλά έγκειται στον ιστορικό του μέλλοντος να τις αποκαλύψει.
Μετά το σταμάτημα της εξαγωγής της Σμύριδας, περίπου στα μέσα τις δεκαετίας του 1980, έγιναν προσπάθειες ανατροπής της εγκατάλειψης του ορυκτού και των εγκαταστάσεων (π.χ. από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το ΙΓΜΕ και άλλους φορείς). Μάλιστα δύο φορές χρηματοδοτήθηκαν έργα αποκατάστασης και ανάδειξης των εγκαταστάσεων (τόσο από ελληνικούς πόρους την δεκαετία του 1990 όσο και από ευρωπαϊκούς στις αρχές της δεκαετίας του 2000) αλλά τα έργα δεν προχώρησαν παρά την εξασφαλισμένη χρηματοδότηση.


Υφιστάμενη Κατάσταση
Εντός του 2012, μία αξιέπαινη προσπάθεια του Συλλόγου Σμυριδεργατών Όρμου Λυώνα και του Προέδρου του κ. Δημόκριτου Σιδερή, οδήγησε στην εξαγωγή σμύριδας για πρώτη φορά μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Οι ποσότητες που εξάγονται από την αποθήκη της Μουτσούνας είναι σημαντικές και έχουν οδηγήσει ήδη στο να ξαναέρθουν στο φως οι μπαζωμένες (με σμύριδα) εγκαταστάσεις του εναερίου και της αποθήκης στην Μουτσούνα.
Η τιμή πώλησης όμως της Σμύριδας Νάξου (λόγω κυρίως της έλλειψης επεξεργασίας και τυποποίησης) είναι μόλις 7-8€/τόνος, όταν η τιμή της (κατώτερης ποιότητας) Σμύριδας Τουρκίας ανερχόταν το 2009 στα 210€/τόνος.
Τα έσοδα αυτά αντιστοιχούν στα έξοδα μεταφοράς και φόρτωσης της Σμύριδας από την Μουτσούνα στο καράβι στο λιμάνι της Νάξου (με ενδιάμεσο σταθμό μεταφόρτωσης το Γαλανάδο).
Επομένως, στα πλαίσια των οριζόντιων περικοπών που επιβάλλονται σε ένα κράτος που δεν μπορεί να αξιοποιήσει κατ’ελάχιστο τις πλουτοπαραγωγικές του πηγές, ήταν εύκολο για κάποιον γραφειοκράτη να «κόψει» το κονδύλι των 500.000€ περίπου που απαιτείται για την ετήσια λειτουργία των Σμυριδορυχείων, χωρίς να σκεφτεί τους κατοίκους της Ορεινής Νάξου που παραμένουν στα χωριά τους υπό αντίξοες συνθήκες διαβίωσης με τις ελάχιστες υπηρεσίες υγείας και παιδείας που τους παρέχονται από το κράτος.


Πολιτικές Πρωτοβουλίες
Μπροστά στον κίνδυνο να μην ανοίξουν το 2012 τα Σμυριδορυχεία, η Δημοτική Αρχή του Δήμου Νάξου & Μικρών Κυκλάδων αποφάσισε να απασχολήσει το Δημοτικό Συμβούλιο με το συγκεκριμένο θέμα, για πρώτη φορά από την ανάληψη των καθηκόντων της.
Όλα όσα ακούστηκαν στο συγκεκριμένο δημοτικό συμβούλιο έχουν ξαναγίνει στο παρελθόν. Για παράδειγμα το 2008, ο Απεραθίτικος Σύλλογος Νάξου συνέστησε επιτροπή με επικεφαλής τον Μανόλη Γλέζο και με την συμμετοχή έγκριτων πανεπιστημιακών όπως τον Αντώνη Φραγκίσκο, τον Μανόλη Ζευγώλη και τον Νίκο Μπελαβήλα. Το 2009, μετά από συνεννόηση των Συλλόγων των Σμυριδοχωριών, υποβλήθηκε κοινό αίτημα (μέσω της ΟΝΑΣ) προς τους τότε Βουλευτές του Νομού Γιάννη Βρούτση, Άρια Μανούσου και Παναγιώτη Ρήγα και τον τότε Περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου Χαράλαμπο Κόκκινο, το οποίο περιείχε και όλα όσα αποφάσισε το Δημοτικό Συμβούλιο.
Επομένως, ποιο είναι το όραμα μας για την επαναλειτουργία των ορυχείων και την τουριστική αξιοποίηση των εγκαταστάσεων; Να πραγματοποιούνται ετήσιοι αγώνες προκειμένου να ανοίξουν τα ορυχεία και να διαγκωνίζονται οι τοπικοί παράγοντες ποιος ήταν εκείνος που «μετά από ενέργειές του» άνοιξαν τα ορυχεία την συγκεκριμένη χρονιά; Πόσο ακόμη μπορεί να συνεχιστεί αυτό το γαϊτανάκι μικροπολιτικής;


Προτάσεις
Στην σημερινή εποχή, προκειμένου να πειστούν οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών ή ακόμη και των Αθηνών, ότι μία δαπάνη είναι αναγκαία θα πρέπει να τους παρουσιαστεί μία αναλυτική μελέτη που θα περιλαμβάνει το παρόν και το μέλλον μίας εγκατάστασης. Προτείνεται, λοιπόν, να αναθέσει άμεσα ο Δήμος Νάξου & Μικρών Κυκλάδων μία μελέτη σκοπιμότητας ώστε να διερευνηθούν οι βέλτιστοι τεχνοοικονομικοί τρόποι ώστε να περιέλθουν στην κυριότητά του οι Εγκαταστάσεις και τα Ορυχεία της Σμύριδας μέσω της Δημιουργίας μίας Αναπτυξιακής Εταιρείας Ειδικού Σκοπού με την ονομασία ΝΑΞΙΑ ΣΜΥΡΙΣ.
Η μελέτη αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει:
 Την παροχή του ειδικού εποχικού βοηθήματος και την ασφάλιση των υφιστάμενων Σμυριδεργατών (από τον κρατικό προϋπολογισμό) μέχρι και την συνταξιοδότησή τους με αντάλλαγμα την παροχή στην αναπτυξιακή εταιρεία του Δήμου των δικαιωμάτων εξόρυξης που κατέχουν
 Την αναλυτική τεχνοοικονομική μελέτη δημιουργίας εγκαταστάσεων ήπιας επεξεργασίας (κοκκοποίησης) και τυποποίησης της Σμύριδας με ταυτόχρονη έρευνα αγοράς του νέου προϊόντος
 Την μελέτη ολοκλήρωσης των έργων στην Σαραντάρα
 Την επικαιροποίηση των μελετών του ΙΓΜΕ και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την ανάδειξη και την τουριστική αξιοποίηση των Σμυριδορυχείων και του Εναερίου
 Την μελέτη διαμόρφωσης μία επισκέψιμης στοάς σε κάθε πλευρά του βουνού Αμμόμαξη


Η μελέτη αυτή θα πρέπει να παρουσιαστεί στο Υπουργείο Ανάπτυξης μαζί με το Πανναξιακό Αίτημα να παραχωρηθούν τα Σμυριδορυχεία και ο Εναέριος στην Πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση προκειμένου να αξιοποιηθούν.


Δυνατότητες χρηματοδότησης
Με το δεδομένο ότι οι πόροι του ΕΣΠΑ είναι περιορισμένοι και οι ανάγκες βασικών υποδομών για την περιοχή πάρα πολύ σημαντικές, δύσκολα θα μπορούσε να ενταχθεί ένα τέτοιο έργο στο ΕΣΠΑ. Υπάρχουν όμως σημαντικά εργαλεία χρηματοδότησης απευθείας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενδεικτικά σταχυολογούνται:
 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα και την Ανάπτυξη
 Πρόγραμμα Διακρατικής Συνεργασίας MED 2007-2013 (http://www.structuralfunds.org.cy/edafikisinergasia/uploadfiles/Booklet_Med.pdf)
 Περιφερειακό Πρόγραμμα για την Πολιτιστική και Φυσική Κληρονομιά στη Νοτιοανατολική Ευρώπη
 Πρόγραμμα LIFE Περιβάλλον


Προκειμένου να αναζητηθεί χρηματοδότηση από τα παραπάνω προγράμματα, η Αναπτυξιακή Εταιρεία θα πρέπει απλά να επικαιροποιήσει τις υπάρχουσες μελέτες και να συντάξει τους απαραίτητους φάκελους υποψηφιοτήτων. Άλλες ελληνικές και ευρωπαϊκές περιοχές έχουν κάνει χρήση τέτοιων εργαλείων χρηματοδότησης και έχουν αναπτύξει αντίστοιχα έργα. Ενδεικτικά αναφέρονται:
 Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης Σύρου (http://www.ketepo.gr)
 Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας (http://www.vagonetto.gr)
 Κέντρο βιομηχανικής κληρονομιάς στην περιοχή των ορυχείων της Σένι στην Σερβία το οποίο χρηματοδοτήθηκε με ευρωπαϊκούς πόρους ύψους 1,5 εκ €
(http://web.ana-mpa.gr/balkans/article.php?doc_id=597947)


Η Σμύριδα ως μέσο ανάπτυξης της Ορεινής Νάξου
Ήδη από το 2008, ο Απεραθίτικος Σύλλογος και στην συνέχεια η ΟΝΑΣ, έχουν προτείνει την ένταξη του «ιστορικού τόπου και διατηρητέου μνημείου» (ΦΕΚ869Β/88) του Εναερίου και των Σμυριδορυχείων υπό την αιγίδα της UNESCO (ως διατηρητέο μνημείο του σύγχρονου ευρωπαϊκού βιομηχανικού πολιτισμού). Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί σημαντική ήπια τουριστική ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού (περιπατητικού, εκπαιδευτικού κλπ) στην ευρύτερη περιοχή.
Ο στόχος αυτός δεν είναι ουτοπικός καθώς πολύ χαμηλότερου πολιτιστικού ενδιαφέροντος μεταλλεία και μεταλλευτικές εγκαταστάσεις έχουν ενταχθεί υπό την αιγίδα της UNESCO, όπως τα μεταλλεία άνθρακα στο Essex της Γερμανίας (http://whc.unesco.org/en/list/975) ή η μεταλλευτική περιοχή χαλκού στο όρος Falun της Σουηδίας (http://whc.unesco.org/en/list/1027).
Βέβαια, η Ελλάδα (της τεράστιας πολιτιστικής κληρονομιάς) έχει εντάξει μόλις 17 τοποθεσίες υπό την αιγίδα της UNESCO, όταν η Ιταλία έχει εντάξει 47 και η Ισπανία 43. Οι ευθύνες των αρμοδίων αρχαιολογικών υπηρεσιών της Ελλάδας είναι τεράστιες και σε αυτό τον τομέα, καθώς αντί να αναδεικνύουν και να διαφημίζουν τα μνημεία μας, τα χρησιμοποιούν προκειμένου να δυσκολέψουν την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.


Συμπέρασμα
Δυνατότητες αξιοποίησης του ορυκτού και των εγκαταστάσεων υπάρχουν. Αντίστοιχα παραδείγματα καλών πρακτικών (bestpractices) είναι διάσπαρτα στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Τι μας εμποδίζει να αναπτύξουμε και εμείς την Ορεινή Νάξο βασιζόμενοι στην οικονομική και πολιτιστική κληρονομιά της Σμύριδας; Η πολιτική και οι πολιτικοί. Ας παραφράσουμε, λοιπόν, την απάντηση του κατοίκου της Απειράνθου στην ερώτηση «Τι περιέχει το σμυρίγλι;» που ήταν (με μεγαλείο λαϊκής σοφίας) «Πολιτική» στην πραγματική απάντηση «Το σμυρίγλι περιέχει κουρούνδιο (Al2O3), είναι το δεύτερο ορυκτό σε σκληρότητα μετά το διαμάντι και καθήκον έναντι των προγόνων μας και των παιδιών μας είναι να δώσουμε τέλος στην εγκατάλειψη του ορυκτού και των εγκαταστάσεων».