Το ιδεολογικό υπόβαθρο των μεταρρυθμίσεων
Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουμε γίνει μάρτυρες της επέλασης της (εθνο)αποδόμησης, όχι μόνο στα πανεπιστήμια, αλλά και στα σχολεία. Το σχέδιο αναλυτικών προγραμμάτων για τη σχολική Ιστορία στην υποχρεωτική εκπαίδευση, που έχει εκπονηθεί από την αρμόδια επιτροπή του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), δεν αποτελεί παρά την επέκταση των εθνοαποδομητικών αντιλήψεων από το Πανεπιστήμιο, την κυρίαρχη στα ΜΜΕ και τις αθηναϊκές εφημερίδες διανόηση, και στο σχολείο[1].
Τα παραπάνω συνδέονται άρρηκτα με τις επιδιώξεις παγκοσμιοποιητικών κύκλων για μετατροπή της χώρας μας σε χώρο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που όλα αυτά αναπτύχθηκαν κυρίως μετά το 1990, μετά δηλαδή την πτώση του ανατολικού μπλοκ και τον θρίαμβο της αμερικανικής κυριαρχίας και της liberal ιδεολογίας, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Βασικό όχημα για την προαγωγή σε ιδεολογικό επίπεδο των θεσφάτων της κυρίαρχης παγκοσμιοποιητικής και εθνομηδενιστικής ιδεολογίας, με κύριο φορέα την liberal Αριστερά, είναι η διάχυση στις ευρύτερες κοινωνικές μάζες, μέσω της δημόσιας εκπαίδευσης, των αντιλήψεων του εθνομηδενισμού και της εθνοαποδόμησης, εκφραζομένων κατά κύριο λόγο μέσα από το φιλοσοφικό και ιδεολογικό ρεύμα του μεταμοντερνισμού. Οι δε εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν, εκόντες άκοντες, τον ρόλο του πολλαπλασιαστή των ιδεών και των ιδεολογημάτων αυτών, μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Ιδίως δε το μάθημα της Ιστορίας αποτελεί την αιχμή του δόρατος αυτής της πολιτικής.
Κύρια χαρακτηριστικά του μεταμοντέρνου ιστοριογραφικού και διδακτικού ρεύματος, τα οποία και εντοπίζονται στα νέα σχολικά προγράμματα διδασκαλίας, είναι η υποκειμενικότητα, η ρευστότητα, ο ακραίος σχετικισμός των πάντων και μάλιστα των αξιών και των επιστημονικών μεθόδων, η αποδόμηση εννοιών, αλλά και ο επαναπροδιορισμός τους. Σύμφωνα δε με τους επικριτές της, στη μεταμοντέρνα αντίληψη ενυπάρχει ένας διάχυτος μηδενισμός και μία έλλειψη σαφήνειας και απουσία καθάριου λόγου, ενώ δεν υπάρχει η πραγματικότητα και αλήθεια την οποία μπορούμε να διερευνήσουμε με επιστημονικές μεθόδους, αφού η (κατά το δυνατόν) αντικειμενικότητα στην έρευνα θεωρείται ανύπαρκτη.
Θεμελιώδεις αρχές του ρεύματος αυτού είναι η εναντίωση σε κάθε «εθνοκεντρισμό» και εν προκειμένω στον ελληνοκεντρισμό, όπως και στον «διδακτισμό» της Ιστορίας[2], οποίος καλλιεργεί την πεποίθηση «ότι ο άνθρωπος μπορεί να διδαχθεί από τα σφάλματα και τα δεινά του παρελθόντος... (ιστορικός φρονηματισμός)»[3].
Επιβεβλημένη δε θεωρείται συνήθως η αποσιώπηση κάθε ηρωικής προσωπικότητας ή πράξης. Απεναντίας, η μεταμοντέρνα ιστοριογραφία καταπιάνεται με τις περιθωριακές και τις μη προνομιούχες πληθυσμιακές ομάδες, με τις «αφανείς πλειοψηφίες», με τα («κοινωνικά») φύλα, τις ηλικίες, με τις κάθε λογής μειονότητες, με έμφαση στην κοινωνική και οικονομική ιστορία και με ουσιαστική κατάργηση της πολιτικής ιστορίας, όπως και της στρατιωτικής και της διπλωματικής, ως «γεγονοτολογικής». Συχνά εμφανίζονται νέες έννοιες στην ιστοριογραφία[4], όπως «προφορική ιστορία», «μικροϊστορία», «τοπική ιστορία», «οικογενειακή ιστορία» κτλ. Έμφαση δε δίδεται στο γενικό και το παγκόσμιο εις βάρος του κάθε τι ιθαγενούς - ελληνικού, το οποίο και υποβαθμίζεται, υπό το πρόσχημα της δεδομένης αλληλεπίδρασης με τους γύρω λαούς, υπό ένα παγκοσμιοποιητικό οπτικό πρίσμα.
Επομένως, οι πρόσφατες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο, δεδομένου ότι είναι προφανές πως αποτελούν την υλοποίηση παλαιότερων σχεδιασμών προς αυτήν την κατεύθυνση, που όμως βρήκαν πρόσφορο έδαφος να εφαρμοστούν τώρα, λόγω ευνοϊκών πολιτικών συγκυριών.
Το σχέδιο προγράμματος σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση – Οι βασικές του αρχές και αντιλήψεις
Στο πλαίσιο της εφαρμογής των παραπάνω προτεραιοτήτων έχει συγκροτηθεί επιτροπή με πρόεδρο τον κ. Πολυμέρη Βόγλη, αναπλ. καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλη τους κ. Κώστα Κασβίκη, κ. Γιώργο Κόκκινο, κ. Χριστίνα Κουλούρη, κ. Άγγελο Παληκίδη, κ. Βασίλη Τσάφο και συνεργάτες τους κ. Μαρία Βλαχάκη, κ. Παναγιώτη Γατσωτή, κ. Σοφία Γελαδάκη, κ. Ιγνάτιο Καράμηνα, κ. Ιωάννη Κασκαμανίδη, κ. Χαράλαμπο Κουργιαντάκη, κ. Γεωργία Κουσερή, Κωνσταντίνο Κωσταβασίλη, κ. Γεώργιο Μακαρατζή, κ. Γεωργία Παπανδρέου, κ. Εμμανουήλ Περάκη, κ. Τριαντάφυλλο Πετρίδη, κ. Παναγιώτη Πυρπυρή, κ. Βασιλική Σακκά και κ. Θεοδώρα Χασεκίδου-Μάρκου[5].
Η ίδια επιτροπή, με ελαφρώς διαφοροποιημένη σύνθεση[6], είχε εκπονήσει τον Μάρτιο του 2017 κάποιες προτάσεις αναφορικά με το περιεχόμενο των σπουδών στα σχολεία της χώρας μας. Έμφαση εδώ δίνεται, όπως είναι φυσικό, στην καλλιέργεια στους μαθητές της left liberal ιδεολογίας και στην εναντίωση στον «εθνικισμό» και τον «λαϊκισμό»[7], σύμφωνα άλλωστε με το πνεύμα της «πολιτικής ορθότητας». Στο προοίμιο του κειμένου των προτάσεων αυτών γίνεται λόγος για την καλλιέργεια της εθνικής ταυτότητας των μαθητών, με ένα όμως, όπως φαίνεται, διαφορετικό περιεχόμενο σε σχέση με όσα ενδεχομένως έχουμε κατά νου, κάτι που επαναλαμβάνεται και στις αποφάσεις του Οκτωβρίου του 2018: «Η διδασκαλία της ιστορίας στοχεύει επιπλέον στην καλλιέργεια της εθνικής ταυτότητας, δηλαδή του αισθήματος του ανήκειν σε µια εθνική κοινότητα η οποία έχει διαµορφωθεί µέσα από ιστορικές διαδικασίες. (…) Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να αναδείξουν την πολυπλοκότητα της εθνικής ταυτότητας και να εστιάσουν στις έννοιες της συνέχειας και της αλλαγής. Η διδασκαλία της ιστορίας έχει, εποµένως, ως κύριο στόχο να καλλιεργήσει µια πλουραλιστική και ανεκτική εθνική ταυτότητα….»[8]. Τι σημαίνουν άραγε οι όροι «πολύπλοκη» και «πλουραλιστική εθνική ταυτότητα»; Ποιο είναι το περιεχόμενό τους; Μήπως σημαίνει πλέον το ότι αντί οι αλλοδαποί επήλυδες συμπολίτες μας και τα παιδιά τους να επιδιώξουν να προσοικειωθούν την ελληνική πολιτισμική ταυτότητα, να δημιουργηθεί μία κατακερματισμένη από εθνο-πολιτισμική άποψη χώρα, όπου η ελληνική εθνική και πολιτισμική ταυτότητα θα είναι μία από τις πολλές του ελλαδικού χώρου; Εν τέλει τι ορίζεται ως «ελληνικό έθνος»; Είναι ο ιθαγενής λαός που έχει κοινή γλώσσα, κοινή θρησκεία, κοινή γενικά πολιτισμική ταυτότητα και έχει συνείδηση του συνανήκειν; Ή μήπως ως «Έλληνες» ορίζονται εδώ απλώς ως οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου, ανεξαρτήτως εθνικής συνείδησης, ελέω ιδιότητας του πολίτη αυτού του κράτους, κάτι που δεν ισχύει για τους εκτός των συνόρων ομογενείς, Έλληνες το γένος[9];
Ένα άλλο, άκρως ενδιαφέρον σημείο, από τις προτάσεις του Μαρτίου του 2017 για την υποχρεωτική εκπαίδευση είναι η επίκληση των ανθελληνικών και συνάμα αντεπιστημονικών θεωριών του Ιακώβου Φιλίππου Φαλμεράγιερ, της απόρριψης δηλαδή της συνέχειας του ελληνικού έθνους, εφόσον αυτό κατ' αυτούς «κατασκευάστηκε» μετά την ίδρυση του ελλαδικού κράτους (1830) ή στην καλύτερη των περιπτώσεων διαμορφώθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα υπό την επίδραση του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης (1789). Η απόπειρα νεκρανάστασης στο σήμερα και μάλιστα στα σχολικά εγχειρίδια των καταρριφθέντων ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, θεωριών του Φαλμεράγιερ, του θεμελίου λίθου του εθνομηδενισμού, αποτυπώνεται κατ' εξοχήν στο επίμαχο κείμενο του 2017 της προρρηθείσας επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας, απόψεις που όμως δεν έχουμε ενδείξεις ότι έχουν μεταβληθεί ή αναθεωρηθεί στο μεσοδιάστημα: «Ένα άλλο πρόβληµα µαζί µε την διδασκαλία σε κύκλους είναι η γραµµική χρονικά διάταξη της ύλης από τα παλαιότερα στα σύγχρονα. Αυτή η επιλογή επίσης αναπαράγει την αντίληψη για την αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια στο χρόνο, κυρίως του εθνικού υποκειµένου, παράγει µια αντίληψη για το παρελθόν ως µια αδιάκοπη και εξελικτική πορεία προς την πρόοδο και δηµιουργεί σοβαρά προβλήµατα κατανόησης του χρόνου, κυρίως στους µαθητές-τριες του Δηµοτικού». Ως εκ τούτου, ο έως τώρα ισχύων «προβληματικός» καταμερισμός της ύλης σε τρεις κύκλους, την αρχαία, µεσαιωνική και νεότερη εποχή, καθένας από τους οποίους διδάσκεται τρεις φορές, µία στο Δηµοτικό, µία στο Γυµνάσιο και µία στο Λύκειο, πλέον καταργείται, με την προοπτική οι μαθητές αντί να «ξεκινούν τη µελέτη της ιστορίας από το ανοίκειο και πολύ µακρινό παρελθόν, (…) να εξοικειώνονται µε την προσωπική τους ιστορία, την ιστορία της οικογένειας, του σχολείου και της κοινότητάς τους»[10].
Βεβαίως, οι θεωρίες του Φαλμεράγιερ έχουν υιοθετηθεί, εμμέσως πλην σαφώς, εδώ και χρόνια στη δημόσια εκπαίδευση και δη στα πανεπιστήμια. Έτσι π.χ. σε όλες τις βαθμίδες και ιδίως στην τριτοβάθμια εκπαίδευση απαγορεύεται κατά κανόνα εν τοις πράγμασι η χρήση του όρου «Τουρκοκρατία», αλλά επιβάλλεται η χρήση του όρου «οθωμανική περίοδος»[11]. Αντί δε π.χ. του «τουρκοκρατούμενη» ή «οθωμανοκρατούμενη» Θεσσαλονίκη, χρησιμοποιείται κατά κόρον το «οθωμανική Θεσσαλονίκη», δεδομένου ότι, σύμφωνα με εθνομηδενιστική αντίληψη, δεν υπήρξε καμία οθωμανική τουρκική κατάκτηση ελληνικών περιοχών τον 15ο αιώνα, εφόσον τότε το έθνος μας δεν είχε ακόμα συγκροτηθεί, αφού αυτό αποτελεί «κατασκευή» του 19ου αιώνα ή, το νωρίτερο, του τέλους του 18ου αιώνα.
Δεν είναι άλλωστε τυχαία και η δήλωση του τ. υπουργού Παιδείας κ. Νίκου Φίλη, περί «καινούργιου έθνους», δημιουργηθέντος το 1821[12]. Ούτε άλλωστε είναι τυχαίο ότι οι εθνομηδενιστές ιστορικοί ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τη σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ιστορία, με τον 20ο αιώνα, με κατ' εξοχήν προσφιλή τους θεματολογία τον Εμφύλιο, ενώ σπανίζουν κατά κανόνα από αυτό το ιδεολογικό ρεύμα ιστορικοί με εξειδίκευση στην αρχαία και τη βυζαντινή περίοδο. Μοιραία λοιπόν, όπως θα δούμε και παρακάτω, η αρχαία και η μεσαιωνική μας περίοδος και εν γένει η προ του 1830 εποχή (ή η προ του 1770), υποβαθμίζεται και παραγκωνίζεται, για προφανείς λόγους, με την εξαίρεση της προϊστορικής περιόδου, όπου όμως, ως γνωστόν, δεν υφίσταται ακόμα τότε η έννοια του έθνους, κάτι που δεν θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί τυχαίο[13].
Έτσι λοιπόν: «Η νέα αντίληψη για τα περιεχόµενα της διδασκαλίας της Ιστορίας προωθεί την άρση της πρωτοκαθεδρίας της πολιτικής ιστορίας (κυρίως όταν αυτή προσεγγίζεται µε συµβατικό τρόπο), που εστιάζει στην πολιτική, στρατιωτική και διπλωµατική δράση των µεγάλων προσωπικοτήτων, και τη στροφή σε πεδία όπως η κοινωνική, η οικονοµική και η πολιτισµική ιστορία, η ιστορία των θεσµών και των ιδεών, η ιστορία της τέχνης, η ιστορία του περιβάλλοντος και του κλίµατος κ.ά. Νευραλγικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή µπορούν να διαδραµατίσουν εναλλακτικές µορφές ιστορικής εκπαίδευσης οι οποίες ενθαρρύνουν τη βιωµατική κατανόηση και έρευνα του παρελθόντος, όπως είναι η µικροϊστορία, η τοπική ιστορία και η µουσειακή εκπαίδευση. Πρέπει να τονιστεί ότι, σε κάθε περίπτωση, είναι αναγκαίο να συνδεθούν οι θεµατικές ιστορικές προσεγγίσεις µε σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις και να αποφευχθεί η συγγραφή εγχειριδίων πρόσφορων για αποστήθιση»[14], ενώ εκφράζεται και η αντίθεση του Υπουργείου Παιδείας στις «κλειστού τύπου εξετασιοκεντρικές διαδικασίες αξιολόγησης»[15].
Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω, αλλά και με πιο πρόσφατες ανακοινώσεις της εν λόγω επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας (Οκτώβριος 2018), γίνεται προσπάθεια καταπολέμησης ίσως όχι μόνο της αποστήθισης, κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά πιθανόν και της απομνημόνευσης[16], βάσει και σχετικών ενδείξεων. Όλα αυτά όμως, σε συνδυασμό με την αφαίρεση σημαντικής ποσότητας διδακτέας και εξεταστέας ύλης, αλλά και της απαξίωσης της αριστείας, έχουν οδηγήσει πολλούς επικριτές των μεταρρυθμίσεων Γαβρόγλου στο να κάνουν λόγο για ενθάρρυνση της ήσσονος προσπαθείας. Αυτό όμως είναι κάτι που θα φανεί και στην πορεία, όταν θα έχουμε μία πληρέστερη εικόνα αναφορικά με τον βαθμό εφαρμογής στην πράξη των προαναφερθέντων σχεδιασμών για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Προς επίρρωσιν πάντως των παραπάνω, βλέπουμε στο Μαθητικό Συνέδριο με θέμα «Προφορική ιστορία και διδακτική της Ιστορίας», που διοργανώνεται στην Αθήνα στις 10-12 Μαΐου 2019 από τις Ομάδες Προφορικής Ιστορίας της Αθήνας[17], να έχει ως κεντρικό σύνθημα το: «Η απομνημόνευση βλάπτει σοβαρά την πνευματική υγεία»[18]. Η «προφορική ιστορία» δείχνει να είναι απολύτως συμβατή με τη μεταμοντέρνα αντίληψη περί υποκειμενικότητας των πολλών ατομικών ιστοριών, με τις πολλαπλές αναγνώσεις, αντί της μίας, υπό διερεύνηση, ιστορίας
CDRSEE, Σόρος, Νίμιτς και σχολικά βιβλία
Οι παραπάνω πάντως προτάσεις προς εφαρμογή στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας έχουν ως πρότυπό τους, σύμφωνα με τους ίδιους τους εμπνευστές τους, ανάλογες αμερικανικές πρακτικές αξιολόγησης, που εφαρμόζονται πιλοτικά σε ορισμένες πολιτείες (National Board for Professional Teaching Standards)[19]. Δεν είναι πάντως η πρώτη φορά που διαπιστώνεται στη δημόσια εκπαίδευση κάποιου είδους διασύνδεση με τον αμερικανικό παράγοντα. Ήδη από την προηγούμενη δεκαετία τα γνωστά σχολικά εγχειρίδια του CDRSEE (Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe – Κέντρο για τη Δημοκρατία και τη Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη) είχαν λάβει, στο πλαίσιο «πολιτιστικού ιμπεριαλισμού»[20], τη χρηματοδότηση ΜΚΟ και άλλων «ευαγών» ιδρυμάτων αμερικανικών συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένων του USAID, των Υπουργείων Εξωτερικών των ΗΠΑ και της Γερμανίας, αλλά και των Οpen Society Institute Macedonia και Central European University του διαβόητου Σόρος[21]. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέλος της διοικούσας επιτροπής του CDRSEE είναι ο επί 24 χρόνια διαμεσολαβητής για το ζήτημα των Σκοπίων και αρχιτέκτονας της Συμφωνίας των Πρεσπών (17-6-2018), ο Αμερικανός διπλωμάτης Μάθιου Νίμιτς[22]. Μέλη και συνεργάτες του CDRSEE, με συγγραφική μάλιστα δραστηριότητα στο πλαίσιο αυτό, είναι μεταξύ άλλων τα μέλη της επιτροπής για τη συγγραφή των νέων σχολικών εγχειριδίων, η κ. Χριστίνα Κουλούρη, καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου[23] και η κ. Βασιλική Σακκά, αναπλ. συντονίστρια εκπαιδευτικού έργου του 3ου ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Αττικής[24]. Αμφότερες δε είναι γνωστές για τις απόψεις τους αναφορικά με την εθνική μας εορτή της 28ης Οκτωβρίου 1940[25].
Στις αιτιάσεις πάντως όσων κατηγορούν τους εθνομηδενιστές ιστορικούς για την εκπαιδευτική πολιτική που ασκούν, η μόνιμη επωδός είναι ότι πρόκειται για θέσεις που αποτελούν απόρροια της μονοπωλιακής επιστημονικής τους ιδιότητας, ενώ η αλήθεια είναι ότι αυτές οι ενέργειες έχουν σαφή πολιτικό χαρακτήρα.
Το περιεχόμενο των νέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων
Διαβάζοντας κανείς το περιεχόμενο των θεματικών φακέλλων ανά τάξη (Οκτώβριος 2018), αλλά και τις προτάσεις της αρμόδιας επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας προγράμματος σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση (Μάρτιος 2017), στις οποίες βασίστηκαν οι θεματικοί φάκελλοι, διαπιστώνεται η απουσία εκμάθησης βασικών ιστορικών στοιχείων, που είχαν διδαχθεί όλες οι προηγούμενες γενιές, τουλάχιστον στον βαθμό που εφαρμόζεται το εν λόγω Σχέδιο Προγράμματος Σπουδών (2017). Το εν λόγω σχέδιο αφορά όλες τις τάξεις από την Γ΄ Δημοτικού έως και την Α΄ Λυκείου. Εδώ γίνεται ενδεικτικά αναφορά στη σχολική ύλη της Γ΄ Δημοτικού, της Γ΄ Γυμνασίου και της Α΄ Λυκείου, η οποία, σημειωτέον, δεν είναι απολύτως ομοιογενείς σε όλα τα σχολεία της επικράτειας, εφόσον επαφίεται στην κρίση του κάθε εκπαιδευτικού το ποιες θεματικές ενότητες Φακέλλων θα διδαχθούν[26].
Έτσι λοιπόν, στη Γ΄ Δημοτικού διδάσκεται η μυθολογία και η «οικογενειακή ιστορία». Βάσει πάντως τουλάχιστον του Σχεδίου Προγράμματος Σπουδών του 2017, αντί του να διδάσκεται η αρχαία ελληνική μυθολογία πριν την προϊστορία, «αντίστροφα από την πραγματική χρονική τους αλληλουχία (…) προτείνεται η διδασκαλία των αρχαιοελληνικών µύθων µε αναφορές και συνδέσεις µε µύθους άλλων λαών και η ερµηνευτική τους αποδέσµευση από τις πολιτικές, στρατιωτικές, ιδεολογικές και πολιτισµικές διαδικασίες των προϊστορικών κοινωνιών». Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό προωθείται η «παράλληλη αναφορά σε κοσµογονικούς µύθους άλλων λαών», με την επεξεργασία αποσπασμάτων από θεογονικά και κοσµογονικά κείµενα από τους Βαβυλωνίους, Χετταίους, Φοίνικες, Ιουδαίους, Πέρσες, Ινδούς, Ιάπωνες, Αιγυπτίους, Εσκιμώους, Σιβηριανούς, Φινλανδούς, Νορβηγούς, Γερµανούς, Βρετανούς, Δρυίδες, Αβορίγινες[27]. Είναι προφανές ότι η παράλληλη διδασκαλία όλων αυτών των μυθολογιών, στο πλαίσιο ενός καλλιεργούμενου συγκρητισμού, θα δημιουργήσει σύγχυση στους μικρούς μαθητές των 8 ετών αναφορικά με το ποιο είναι το περιεχόμενο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας και συνεπακολούθως της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας.
Στην Γ΄ Γυμνασίου η ύλη καλύπτει την περίοδο από τον 15ο µέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, αντί της έως τώρα περιόδου από τον Διαφωτισμό μέχρι και την δεκαετία του 1990 στην Ευρώπη, υπό άλλο βεβαίως οπτικό πρίσμα[28], που κάποιοι θα το χαρακτήριζαν «νέο-οθωμανικό», υπό την έννοια ότι προσπαθεί, για προφανείς γεωστρατηγικές σκοπιμότητες, να εξωραΐσει στο σήμερα την εικόνα της μακραίωνης τουρκικής σκλαβιάς, ένεκα της οποίας έγιναν τόσες πολυαίμακτες επαναστατικές κινήσεις, με τελευταία εκείνη του 1821. Στο πλαίσιο αυτό οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να αναφερθούν στην Pax Ottomana, κάνοντας «μελέτη δύο πηγών και συζήτηση στην τάξη για τους λόγους που επιβάλλουν την ανεκτικότητα προς τη διαφορετική θρησκεία, εθνοτική ταυτότητα κ.λπ., ώστε να επιτευχθεί η ειρηνική συνύπαρξη στην αχανή αυτοκρατορία». Ως προς το παιδομάζωμα και τους μαζικούς εξισλαμισμούς Ελλήνων και χριστιανών, οι μαθητές θα πρέπει «να συντάξουν δύο επιστολές από γονείς: η μία προσεγγίζει το παιδομάζωμα με προσδοκία κοινωνικής ανέλιξης για το παιδί και η άλλη ως απειλή για την οικογένεια». Θα πρέπει επίσης να προβούν σε «μελέτη διαφορετικών ιστοριογραφικών ερμηνειών για τον εξισλαμισμό (α. εθνικές ιστοριογραφίες βαλκανικών κρατών = από πάνω καταναγκασμός, β. εθνική τουρκική = ανεκτικότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς διαφορετική πίστη και ασπασμός του Ισλάμ με ελεύθερη βούληση)». Επιπλέον, σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα: «Η τάξη μοιράζεται σε ομάδες και κάθε ομάδα αναλαμβάνει ένα μικρό project που το παρουσιάζει στην τάξη: 1) τοπικής ιστορίας με αντικείμενο τον εντοπισμό στην περιοχή, όπου βρίσκεται το σχολείο, μνημείων της οθωμανικής περιόδου (χρονολόγηση, χρήσεις τότε και σήμερα), 2) οθωμανικής κουζίνας (μπορούν να παρακολουθήσουν και την ταινία του Τάκη Μπουλμέτη, Πολίτικη Κουζίνα), 3) μουσικής (κοινά τραγούδια σε όλα τα Βαλκάνια, π.χ. βλ. το βίντεο Whose is that song? (σημ. «Από ξένο τόπο»), είτε με την Ιστορία του Θεάτρου Σκιών / Καραγκιόζη»[29]. Το περιεχόμενο σπουδών λοιπόν της Ιστορίας της Γ΄ Γυμνασίου μάς παραπέμπει συνειρμικά στο CDRSEE και στο υπό νατοϊκή αιγίδα πρόγραμμα συγγραφής της κοινής βαλκανικής ιστορίας ("Joint History Project", JHP)[30].
Στην Α΄ Λυκείου η ύλη καλύπτει την περίοδο από το 1880 έως σήμερα, αντί της έως τώρα διδασκόμενης αρχαίας ιστορίας, από την προϊστορία έως και τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους. Μένει εδώ να διαπιστώσουμε με πόση κατά το δυνατόν αντικειμενικότητα και με πόση αμεροληψία θα διδαχθούν γεγονότα «ευαίσθητων» περιόδων και αμφιλεγόμενων καταστάσεων της σύγχρονής μας Ιστορίας (π.χ. στην ενότητα: «Πόλωση, εμφύλιος πόλεμος, αμερικανική επέμβαση, εθνικοφροσύνη, πολιτικές διώξεις, παρακράτος, Ανένδοτος Αγώνας, πραξικόπημα, χούντα, αντιδικτατορικός αγώνας, φοιτητικό κίνημα, αστικοποίηση, ανοικοδόμηση, γκάσταρμπαϊτερ, Πολυτεχνείο, Μεταπολίτευση, αποχουντοποίηση, εκδημοκρατισμός, εκσυγχρονισμός»[31] ή των πιο προσφάτων: «οικονομικός μετανάστης, πολυπολιτισμικές κοινωνίες, Εθνικισμός, θρησκευτικός φανατισμός, φονταμενταλισμός, στρατιωτικές επεμβάσεις τρομοκρατία , ξενοφοβία, πρόσφυγες»[32]). Στην σχολική ύλη λοιπόν, ενώ οι γείτονές μας με παρελθόν (και ενίοτε με παρόν) προβληματικών με εμάς σχέσεων αντιμετωπίζονται με άκρα αβρότητα, σε βαθμό μάλιστα απαλοιφής των ενοχοποιητικών και ενοχλητικών γι' αυτούς ιστορικών πληροφοριών, στον αντίποδα, μεταξύ των Ελλήνων μαθητών ενσπείρονται εν τοις πράγμασι διχαστικές λογικές, με αφορμή τη διερεύνηση γεγονότων της πρόσφατής μας ιστορίας, κάτι που δεν αποκλείεται να οδηγήσει στην αναβίωση εμφυλιοπολεμικών παθών του παρελθόντος.
Οι παραπάνω δε προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις του Σχεδίου Σπουδών του Μαρτίου του 2017, που παρατίθενται εδώ ενδεικτικά, προκύπτει ότι υλοποιούνται σε μεγάλο βαθμό σήμερα, βάσει και των αποφάσεων του Οκτωβρίου του 2018, για τις οποίες, η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων (των διδασκόντων του μαθήματος της Ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση)[33], έχει εκδώσει σχετική ανακοίνωση αποδοκιμασίας[34].
Οι μεταρρυθμίσεις στο μάθημα των Θρησκευτικών
Το θρήσκευμα είναι ένα πολύ σημαντικό πεδίο και αποτελεί ιστορικά έναν σημαίνοντα παράγοντα για την διαμόρφωση της εθνικής μας ταυτότητας, κάτι που ισχύει κατά κανόνα γενικότερα στην περιοχή μας, τα Βαλκάνια. Εδώ είναι γνωστό ότι η απώλεια της χριστιανικής ταυτότητας συνεπαγόταν εδώ και αιώνες και απώλεια της ελληνικής / ρωμαίικης ταυτότητας[35], ενώ η διατήρηση της χριστιανικής πίστης, ιδίως της ορθόδοξης, κατέστη συνώνυμη της ελληνικότητας, της ρωμιοσύνης, κάτι που έχει αποτυπωθεί μεταξύ άλλων στα πρώτα επαναστατικά συντάγματα: «Ὃσοι κάτοικοι τῆς Ἑλλάδος πιστεύουσιν εἰς Χριστόν εἶναι Ἓλληνες. (...) Ὃσοι κάτοικοι τῆς Ἑλλάδος δέν πιστεύουσιν εἰς Χριστόν εἶναι Μέτοικοι»[36]. Μοιραία λοιπόν το μάθημα των θρησκευτικών κατέστη πεδίο πολιτικών και ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, δεδομένου του ρόλου της θρησκείας και εν γένει του πολιτισμού ως ορίου και ως καθοριστικού παράγοντα για την διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης, τουλάχιστον στην περιοχή μας. Το γεγονός της ύπαρξης κατά τις τελευταίες δύο περίπου δεκαετίες μαθητών προερχόμενων από ξένες χώρες, πολλοί εκ των οποίων είναι αλλόθρησκοι, υπήρξε μία παράμετρος την οποία έχουν επικαλεστεί οι κρατούντες πολλάκις, προκειμένου να προχωρήσουν στην εν λόγω εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η εικόνα ετερότητας, που αυτομάτως δημιουργείται ανάμεσα στους αυτόχθονες μαθητές και τους επήλυδες, είναι κάτι που έπρεπε να εξαλειφθεί με την οιονεί κατάργηση του μαθήματος των θρησκευτικών και την de facto αντικατάστασή του από το μάθημα της θρησκειολογίας, κάτι που έλαβε αρχικά χώρα επί υπουργίας Ν. Φίλη και που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Κατ' αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται στην πράξη ενιαία θρησκευτικά για όλες τις θρησκείες, υποτίθεται με επίκεντρο τη χριστιανική ορθόδοξη διδασκαλία, κάτι σαν «πασπαρτού», που εφαρμόζει παντού (π.χ. διδάσκονται παράλληλα και ταυτόχρονα λατρευτικές πρακτικές και θεολογικές θέσεις και πεποιθήσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας αναμεμειγμένες με εκείνες των άλλων θρησκειών), με προφανές αποτέλεσμα τη σύγχυση στα μάτια των μικρών μαθητών αναφορικά με το περιεχόμενο της πίστης μας. Αυτή φυσικά η εκπαιδευτική πολιτική θρησκευτικού συγκρητισμού[37] δεν έχει εφαρμοστεί στα μειονοτικά σχολεία των ετεροδόξων και των ετεροθρήσκων (και πολύ σωστά), παρά μόνο στα δημόσια σχολεία της ελληνορθόδοξης πλειονότητας, κάτι που προφανώς συνιστά διακρίσεις εις βάρος της από την κατά τα άλλα «ουδετερόθρησκη πεφωτισμένη ελίτ». Φυσικά και οι αλλόδοξοι μειονοτικοί έχουν κάθε δικαίωμα να διδάσκονται στα σχολεία την όποια πίστη τους και όχι εκείνη της επικρατούσας θρησκείας, αυτονόητη πρακτική που εφαρμόζεται εδώ και πολλές δεκαετίες με την απαλλαγή των ετεροθρήσκων και ετεροδόξων μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών. Όλα αυτά όμως δεν γίνονται για την προστασία των μειονοτήτων, όπως διατείνονται οι κυβερνώντες, αλλά για την αποχριστιανοποίηση και συνεπακολούθως τον αφελληνισμό της χώρας μας, παραβιάζοντας μάλιστα τα στοιχειώδη δικαιώματα των χριστιανών ορθοδόξων έναντι του προσηλυτισμού των παιδιών τους σε μία άνωθεν καλλιεργούμενη «πανθρησκεία». Επόμενο ήταν οι χριστιανοί να προσφύγουν στη δικαιοσύνη γι' αυτό το ζήτημα και να δικαιωθούν, με την καταδίκη του τρόπου διεξαγωγής του μαθήματος ως αντισυνταγματικού. Ωστόσο, η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, χρησιμοποιώντας νομικίστικα τεχνάσματα (διατηρώντας επί της ουσίας το ίδιο περιεχόμενο σπουδών, αλλάζοντας απλώς τον αριθμό πρωτοκόλλου απόφασης της προηγούμενης υπουργίας, Φίλη), αγνόησε τις αποφάσεις της δικαιοσύνης, συνεχίζοντας την διανομή των επίμαχων σχολικών εγχειριδίων θρησκευτικών, απειλώντας παράλληλα με βαριές κυρώσεις τους θεολόγους που επικαλούνται τις δικαστικές αποφάσεις και ζητούν την εφαρμογή του νόμου, αρνούμενοι τη συνέχιση της καταστρατήγησης του συντάγματος αλλά και της θρησκευτικής τους συνείδησης[38].
Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις σε άλλα γνωστικά αντικείμενα
Η μεταμοντέρνα / αποδομητική σχολή σκέψης δεν έχει επηρεάσει μόνο τον τρόπο διεξαγωγής και το περιεχόμενο του μαθήματος της Ιστορίας ή των Θρησκευτικών, αλλά και εκείνο άλλων γνωστικών πεδίων. Λογικό είναι η εκπαιδευτική αυτή πολιτική να έχει επιπτώσεις και στο πεδίο της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, αρχαίας και νέας, του ετέρου βασικού πυλώνα, μαζί με την θρησκεία, που από ιστορική άποψη έχουν διαμορφώσει και καθορίσει το περιεχόμενο της ελληνικής εθνικής ταυτότητας[39].
Έτσι λοιπόν αναφέρουμε ενδεικτικά ότι έχει αφαιρεθεί από την εξεταστέα ύλη της Β΄ Λυκείου η Αντιγόνη του Σοφοκλή και ο Επιτάφιος του Περικλέους -του Θουκυδίδη, προκαλώντας τις έντονες διαμαρτυρίες των φιλολόγων[40], ενώ είχε εξαγγελθεί και η αφαίρεση των λατινικών από την Γ΄ Λυκείου[41]. Η κλασσική παιδεία λοιπόν βρίσκεται στο στόχαστρο συγκεκριμένων κύκλων και πλήττεται, για προφανείς λόγους, δεδομένου του ρόλου που αυτή διαδραματίζει στην πνευματική ανάπτυξη και στην εν γένει διαμόρφωση της ανθρώπινης συνείδησης και σκέψης, ιδίως λόγω των διδαγμάτων που αυτή έχει να προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο.
Βεβαίως δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο, αφού αυτό γίνεται σταδιακά. Είναι χαρακτηριστικό ότι εδώ και χρόνια οι καθηγητές μέσης εκπαίδευσης καλούνται να μην αφαιρούν βαθμούς από γραπτά μαθητών, λόγω ορθογραφικών λαθών. Υπάρχει επίσης μία μεταμοντέρνου προσανατολισμού τάση σε ορισμένα πανεπιστήμια της χώρας, όπου γίνεται λόγος για τη «φωνητική ορθογραφία». Εδώ, όπως και στην περίπτωση της Ιστορίας, δεν υφίσταται η έννοια της αλήθειας, σωστό και λάθος, σύμφωνα άλλωστε με το βασικό αυτό αξίωμα της μεταμοντέρνας σκέψης. Δεν υφίσταται κατ' αυτούς η έννοια της ετυμολογίας, του ορθογραφημένου κειμένου ή του ανορθόγραφου, αλλά μία λέξη, εφόσον χρησιμοποιείται ή γράφεται, ακόμα και με λάθος τρόπο από ολιγογράμματους, δεδομένου ότι χρησιμοποιείται, τότε θεωρείται εκ προοιμίου έγκυρη. Αυτές πάντως οι θεωρήσεις μάς παραπέμπουν συνειρμικά σε παλαιότερες δεκαετίες, όπου είχαν γίνει προτάσεις για «απλοποίηση»[42] της γλώσσας μας, με απώτερο σκοπό την κατάργηση του ελληνικού και υιοθέτηση του λατινικού αλφαβήτου[43].
Πάντως, από την αποδόμηση που έχουν υποστεί η ιστορία, τα θρησκευτικά και η γλώσσα, και γενικότερα οι θεωρητικές και ανθρωπιστικές σπουδές, δεν έχουν γλιτώσει ούτε οι θετικές επιστήμες, παρά τον εφαρμοσμένο χαρακτήρα τους. Συγκεκριμένα στη Β΄ Λυκείου δεν θα εξετάζεται κανείς στη Γεωμετρία Γενικής Παιδείας, ενώ στην Άλγεβρα μόνον οι μαθητές της θεωρητικής κατεύθυνσης και στα Μαθηματικά προσανατολισμού οι μαθητές της θετικής κατεύθυνσης. Αντίστοιχα, στην Α΄ Λυκείου θα εξετάζεται μόνο Φυσική, Χημεία και όχι η Βιολογία, η οποία θα επιστρέφει στη Β΄ Λυκείου. Οι ενώσεις των μαθηματικών και των φυσικών, χημικών, βιοεπιστημόνων και γεωλόγων έχουν διαμαρτυρηθεί έντονα, καταγγέλλοντας τη διάλυση της παιδείας και στον τομέα των μαθηματικών και των φυσικών επιστημών. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθηματικοί κάνουν λόγο μεταξύ άλλων για «καινοφανή κατάτμηση και αποπλαισίωση των σχολικών μαθηματικών από την επιστημολογική τους αναφορά», ενώ οι φυσικοί, χημικοί, βιολόγοι και γεωλόγοι χαρακτηρίζουν το «νέο Γυμνάσιο» ως ένα «τρίχρονο πάρκινγκ παιδιών», επισημαίνοντας ότι: «Είναι φανερό ότι καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε η μέση εκπαίδευση να παράγει ανειδίκευτους εργάτες με πτυχία δήθεν επαγγελματικής επάρκειας μόνο. Η οπισθοδρόμηση είναι πρωτοφανής»[44].
Επομένως, είναι αναγκαίο να δοθεί αγώνας αντίστασης στον τόπο μας, σε συνεργασία και με άλλους λαούς, ώστε να αποτραπεί η εφαρμογή αυτών των μηδενιστικών και συνάμα αντεπιστημονικών, σύμφωνα με τους καθ' ύλην αρμοδίους επιστημονικούς συλλόγους, μέτρων στον χώρο της παιδείας, που θέλουν να οδηγήσουν τις νέες γενιές στο σκοτάδι της αμάθειας και της αποβλάκωσης και στην έλλειψη εθνικής αυτοσυνειδησίας, ώστε αυτές να είναι χειραγωγήσιμες.
Θανάσης Δ. Κωτσάκης
Δρ Ιστορίας
[1] Άρδην, «Η εθνοαποδομητική ιστοριογραφία», http://ardin-rixi.gr/archives/205057 [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[2] «Η θέση της ιστορίας στο σχολείο / 02: Βασιλική Σακκά», https://vimeo.com/146035309 [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[3] Προγράμματα σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας (Γ΄ Δημοτικού - Α΄ Λυκείου), σ. 4.
[4] Γκέοργκ Ίγκερς, Νέες κατευθύνσεις στην ευρωπαϊκή ιστοριογραφία, μτφρ. Ν. Οικονομίδης, Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση, 1995.
[5] «Ειδήσεις», https://www.minedu.gov.gr/news/37605-09-10-18-oi-diloseis-meta-ti-synantisi-gia-tis-allages-sto-mathima-tis-istorias-2 [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[6] Πρόεδρος: κ. Πολυμέρης Βόγλης και μέλη: οι κ. Κωνσταντίνα Ανδριανοπούλου, κ. Κώστας Κασβίκης, κ. Γιώργος Κόκκινος, κ. Χριστίνα Κουλούρη, κ. Άγγελος Παληκίδης, κ. Ζέτα Παπανδρέου, κ. Τριαντάφυλλος Πετρίδης, κ. Παναγιώτης Πυρπυρής και κ. Βασιλική Σακκά. Βλ. http://www.iep.edu.gr/el/component/k2/139-sxedio-programmaton-spoudon-gia-to-mathima-tis-istorias-stin-ypoxreotiki-ekpaidefsi [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[7] Σχέδιο προγράμματος σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση, Αθήνα, Μάρτιος 2017, σ. 8.- Ίσως πάντως να μην είναι άσχετες αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές με την πρόσφατη αποβολή μαθητών του 1ου Γενικού Λυκείου Γέρακα, που φώναζαν συνθήματα υπέρ της Κύπρου και της Μακεδονίας κατά την παρέλαση για την 28η Οκτωβρίου, αλλά και με την ποινική δίωξη μαθητών και των γονέων τους κατά τις πρόσφατες καταλήψεις στα σχολεία για το ζήτημα της Μακεδονίας. Πόνημα–ορόσημο πάντως, αναφορικά με την καταπολέμηση του "του γνήσιου πατριωτικού φρονήματος" στη δημόσια εκπαίδευση, θεωρείται το: Άννα Φραγκουδάκη - Θάλεια Δραγώνα (επιμ.), Τι είν' η πατρίδα μας; Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση, Αθήνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 1997. Μέσα στον τόμο αυτό, που αποτελεί και πανεπιστημιακό σύγγραμμα, τουλάχιστον στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του ΕΚΠΑ (ΤΕΑΠΗ), συμμετέχουν, πέραν των επιμελητριών, οι κ. Έφη Αβδελά, κ. Γεράσιμος Κουζέλης (νυν πρόεδρος του ΙΕΠ), κ. Νέλλη Ασκούνη, κ. Χρυσή Ιγγλέση και κ. Λίνα Βεντούρα. Επίσης, είχε προβληθεί στην ΕΡΤ το 2006 σειρά ντοκυμανταίρ παρόμοιου προσανατολισμού, 12 επεισοδίων, με τη συμμετοχή κάποιων εκ των συγγραφέων του παραπάνω συλλογικού τόμου, με τον τίτλο: Παθήματα Μαθήματα (ιδίως το επεισόδιο 4, με τίτλο: «Τι είν' η πατρίδα μας;»), που προεικόνιζε τότε το τι θα βλέπαμε να εφαρμόζεται σήμερα στο σχολείο, κυρίως στα μαθήματα της Ιστορίας και των Θρησκευτικών. Βλ. https://archive.ert.gr/33423/ [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[8] Ό.π., (υποσημ. 3), σ. 7.
[9] Θανάσης Κωτσάκης, «"Από τους Έλληνες πήραμε την πόλη και στους Έλληνες θα την παραδώσουμε". Σκέψεις αναφορικά με την ελληνική εθνική ταυτότητα, με αφορμή τα λόγια ενός Οθωμανού αξιωματούχου», Νέος Ερμής ο Λόγιος 14 (Φθινόπωρο 2016), σ. 173.
[10] Ό.π. (υποσημ. 6), σ. 9
[11] Γενικά πάντως δεν χρησιμοποιείται από τους εθνομηδενιστές ο όρος «τουρκικός», παρά μόνο το «οθωμανικός», προφανώς για να μην δημιουργούνται συνειρμοί και αναγωγές με τη σημερινή πραγματικότητα, παρόλο που πρόκειται για όρο απολύτως δόκιμο, εφόσον οι Οθωμανοί Τούρκοι υπήρξαν μέρος της ευρύτερης τουρκικής ομοφυλίας και στις πηγές αναφέρονται ως «Τούρκοι».
[12], «Φίλης: Με την επανάσταση του '21 δημιουργήθηκε καινούργιο έθνος», Πρώτο Θέμα (25-3-2016), https://www.protothema.gr/greece/article/564334/filis-me-tin-epanastasi-tou-21-dimiourgithike-kainourgio-ethnos-/ [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[13] Είναι ενδεικτικό ότι από την επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας, που συνέταξε το 2017 τις επίμαχες προτάσεις για την σχολική ύλη στο μάθημα της Ιστορίας, απουσιάζουν εντελώς ιστορικοί της αρχαίας (ελληνικής και ρωμαϊκής) και μεσαιωνικής (βυζαντινής και δυτικής) Ιστορίας. Εκτός από ένα μέλος με διδακτορικό στην Προϊστορική Αρχαιολογία, όλοι οι υπόλοιποι είναι ειδικοί της Νεότερης και Σύγχρονης και της Διδακτικής της Ιστορίας. Βλ. Τάσος Χατζηαναστασίου, «Τα ζόμπι ξανάρχονται», Ρήξη 133 (2017), http://ardin-rixi.gr/archives/204019 [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[14] Ό.π. (υποσημ. 6), σ. 9.
[15] Ό.π., (υποσημ. 3), σ. 3.
Διαλεκτή Αγγελή, «Οι 4 άξονες των νέων προγραμμάτων σπουδών στο μάθημα της Ιστορίας», Εφημερίδα των Συντακτών, (10 Οκτωβρίου 2018), https://www.efsyn.gr/arthro/oi-4-axones-ton-neon-programmaton-spoydon-sto-mathima-tis-istorias [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[17] Φαίνεται πάντως ότι κάποιοι τουλάχιστον ιστορικοί, που ασχολούνται με την προφορική ιστορία, μάς είναι γνωστοί από τον πιθανό ρόλο τους στην απόπειρα κατάργησης της εθνικής μας εορτής του ΟΧΙ του 1940. Βλ. Τασούλα Βερβενιώτη, «Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Κυψέλης», στο: Ρ. Βαν Μπουσχοτεν, Τ. Βερβενιώτη, Κ. Μπάδα, Ε. Νάκου, Π. Πανταζής, Π. Χαντζαρούλα (επιμ.), Γεφυρώντας τις γενιές: διεπιστημονικότητα και αφηγήσεις ζωής στον 21ο αιώνα. Προφορική ιστορία και άλλες βιο-ιστορίες. Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Βόλος 25-27 Μαΐου 2012, σ. 475 και Β. Σακκά, Προφορική Ιστορία και Σχολείο: Η ιστορία ως βιωμένη εμπειρία και η διδακτική της αξιοποίηση Προφορική Ιστορία, κοινωνία και μνήμη, https://www.academia.edu/904000/%(...)... [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[18] «Ομάδες Προφορικής Ιστορίας της Αθήνας», https://www.facebook.com/events/1947424965563301/ [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[19] Ό.π. (υποσημ. 6), σ. 12.
[20] Θανάσης Κωτσάκης, «Η δράση Δυτικών μισσιοναρίων στο Αιγαίο (16ος – 20ος αι.) και το φαινόμενο του "πολιτιστικού ιμπεριαλισμού"», Νέος Ερμής ο Λόγιος 8 (Φθινόπωρο 2013), 113-128.
[21] Νάσια Παναγούλια, «Οι χορηγοί του cdrsee», Άρδην 58 (Μάρτιος – Απρίλιος 2006), http://ardin-rixi.gr/archives/1234 και http://cdrsee.org/donors [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[22] http://cdrsee.org/about-us/our-board/members-our-board [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[23] Christina Koulouri (ed.), Clio in the Balkans. The Politics of History Education, CDRSEE, Thessaloniki, 2002
[24] CDRSEE fields panel on World War 1 history education at Univ. of Graz, http://cdrsee.org/news/cdrsee-fields-panel-world-war-1-history-education-univ-graz [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[25] Θανάσης Κωτσάκης, «Η απόπειρα κατάργησης της εθνικής μας εορτής της 28ης Οκτωβρίου», Άρδην 113 (Αύγουστος - Οκτώβριος 2018), σσ. 9-11.
[26] Κωνσταντίνος Χολέβας, «Η κατάργηση της 28ης Οκτωβρίου και το νέο σχολείο του Σύριζα» (ομιλία στον χώρο πολιτισμού «Ρήγας Βελεστινλής», Αθήνα, 17 Οκτωβρίου 2018).
[27] Ό.π. (υποσημ. 6), σσ. 17, 19.- ό.π. (υποσημ. 3), 7-11.
[28] Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας Γ΄ Δημοτικού, Αθήνα, Οκτώβριος 2018, 7-11.- Ό.π. (υποσημ. 6), σ. 41.
[29] Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα, Οκτώβριος 2018, σσ. 1, 4-5.
[30] «Γ. Καραμπελιάς, «Τι είναι το πρόγραμμα κοινής (βαλκανικής) ιστορίας;», Άρδην 58 (Μάρτιος – Απρίλιος 2006), http://ardin-rixi.gr/archives/1232.- http://cdrsee.org/projects/education-projects/joint-history-project [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[31] Αναφορικά με την περίοδο αυτή, προτείνεται μεταξύ άλλων η συνέντευξη από επιζώντες του Εμφυλίου -όπου είναι δυνατό- ή/και από μέλη των οικογενειών τους, καθώς και η επίσκεψη σε τόπους μνήμης του Εμφυλίου στην περιοχή του σχολείου και έρευνα με συμπλήρωση φύλλων εργασίας. Βλ. Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας Α΄ Λυκείου, Αθήνα, Οκτώβριος 2018, σσ. 16-17.
[32] Εδώ προτείνεται η διεξαγωγή συζήτησης για τα αίτια και τις μορφές εμφάνισης της «ισλαμοφοβίας», με προτάσεις των μαθητών και μαθητριών για το πώς μπορεί αυτή να αντιμετωπιστεί. Βλ. Ό.π., σσ. 20-21.
[33] Σημειώνεται ότι το μάθημα της Ιστορίας στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση το διδάσκουν οι ανήκοντες στην ειδικότητα του «Φιλολόγου» (ΠΕ02), που είναι απόφοιτοι των τμημάτων Φιλολογίας, ΦΠΨ και Ιστορίας – Αρχαιολογίας. Η μοναδική ίσως θετική ενέργεια από την παρούσα ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας είναι η εξαγγελία της κατά προτεραιότητα διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας στα σχολεία από τους αποφοίτους των τμημάτων Ιστορίας. Βλ. «Αύξηση κατά μία ώρα της διδασκαλίας της Ιστορίας (από δύο σε τρεις) και κατά προτεραιότητα από ιστορικούς στην πρόταση της επιτροπής», https://xenesglosses.eu/2018/10/afksisi-kata-mia-ora-tis-didaskalias-tis-istorias-apo-dyo-treis-kai-kata-proteraiotita-apo-istorikous-stin-protasi-tis-epitropis/ [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[34] «H Ένωση Φιλολόγων κατά του σχεδίου Γαβρόγλου - "Αποδομεί τον ελληνικό ιστορικό κορμό"», http://www.iefimerida.gr/news/451793/h-enosi-filologon-kata-toy-shedioy-gavrogloy-apodomei-ton-elliniko-istoriko-kormo [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[35] Αναφορικά με τον συσχετισμό των δύο όρων βλ. Ο. Κατσιαρδή-Hering, Α. Παπαδία-Λάλα, Κ. Νικολάου, Β. Καραμανωλάκης (επιμ.), Πρακτικά του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου «Έλλην, Ρωμηός, Γραικός: Συλλογικοί προσδιορισμοί και ταυτότητες», Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Αθήνα, 19-21 Ιανουαρίου 2017), Αθήνα, Εκδόσεις Ευρασία, 2018.
[36] Κωτσάκης, ό.π. (υποσημ. 9), σ. 161.
[37] Δεν είναι πάντως η πρώτη φορά στην ιστορία που παρατηρείται το φαινόμενο του θρησκευτικού συγκρητισμού. Σε μία άλλη επίσης εποχή παγκοσμιοποίησης, τη ρωμαϊκή, είχαν παρατηρηθεί ανάλογα φαινόμενα, όπου π.χ. μαζί με τους πατροπαράδοτους ολύμπιους θεούς, οι Έλληνες της ύστερης αρχαιότητας λάτρευαν μίγδην και θεούς άλλων λαών, ανατολικής προέλευσης. Κάτι ανάλογο τείνει να συμβεί και σήμερα, με την κρατική μάλιστα συμβολή, με προφανή σκοπό την επιτάχυνση της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης.
[38] «"Πόλεμος" Γαβρόγλου - θεολόγων ακόμα και με πειθαρχικές διώξεις για τα Θρησκευτικά», https://www.protothema.gr/greece/article/826191/peitharhikes-dioxeis-se-osous-ekpaideutikous-den-efarmosoun-ta-analutika-programmata-gia-ta-thriskeutika/ [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[39] Κωτσάκης, ό.π. (υποσημ. 9), σσ. 163-165.
[40] «Καταργούν Αντιγόνη και Επιτάφιο από τις προαγωγικές της Β' Λυκείου», http://www.alfavita.gr/ekpaideysi/271349_katargoyn-antigoni-kai-epitafio-apo-tis-proagogikes-tis-b-lykeioy [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[41] «Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων: Πλήρης υποβάθμιση της Κλασσικής Παιδείας», https://www.liberal.gr/arthro/218584/epikairotita/2018/na-anaklithei-i-apofasi-gia-ta-latinika-zita-i-kosmiteia-tis-filosofikis-scholi-tou-ekpa.html [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[42] «Φωνητική γραφή», http://ardin-rixi.gr/archives/195417 [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[43] «Δημήτρης Γληνός, Η θεραπεία της αγραμματοσύνης», http://users.sch.gr/symfo/sholio/ekthesi/e/a02.glinos-agramatosini.htm [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
[44] «Ομαδικά πυρά Μαθηματικών, Φυσικών, Χημικών κατά Γαβρόγλου: Θέλει να διαλύσει το Λύκειο», https://www.protothema.gr/greece/article/829965/omadika-pura-mathimatikon-fusikon-himikon-kata-gavroglou-thelei-na-dialusei-to-lukeio/ [ημ. πρόσβ. 5/11/2018].
