Το 1912-13 έλαβαν χώρα οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, οι πόλεμοι που διπλασίασαν την Ελλάδα[1]. Πως όμως οδηγηθήκαμε στην εξέλιξη αυτή; Κατ' αρχήν θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το μέχρι τότε ελληνικό κράτος ήταν πολύ μικρότερο από το σημερινό, με αποτέλεσμα εκατομμύρια Ελλήνων που
διαβιούσαν στις πατρογονικές τους εστίες υπό όμως τουρκική κυριαρχία, οι λεγόμενοι «αλύτρωτοι Έλληνες», να επιζητούν την απελευθέρωσή τους και τη στέγασή τους κάτω από την ομπρέλα του Βασιλείου της Ελλάδος, όπως ονομαζόταν τότε το ελληνικό κράτος. Το αίτημα αυτό για εθνική αποκατάσταση των Ελλήνων και επαναφορά κατά κάποιο τρόπο του ελληνικού κράτους στα όρια της ύστερης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με πρωτεύουσα φυσικά την Κωνσταντινούπολη, τη μεσαιωνική βασιλεύουσα του ελληνισμού, ήταν παλλαϊκό και δεν αφορούσε μόνον τους αλύτρωτους Έλληνες, τους Ρωμιούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά υπήρξε βασική ιδεολογία και του Ελλήνων του μικρού Βασιλείου της Ελλάδος. Η Μεγάλη Ιδέα, όπως μας είναι γνωστή αυτή η ιδεολογία της εθνικής αποκατάστασης των Ελλήνων, θεωρείται ότι έγινε για πρώτη φορά γνωστή το 1844, όταν ο Ιωάννης Κωλέττης έκανε λόγο για τους«ελεύθερους» Έλληνες, που ζούσαν εντός του ελληνικού κράτους, και για τους «αλύτρωτους», που ζούσαν εκτός συνόρων. Η ιδεολογία αυτή υπήρξε ο κύριος μοχλός επέκτασης τους μικροσκοπικού έως τότε ελληνικού κράτους στη γη όπου διαβιούσε ανέκαθεν ο ελληνισμός, κάνοντας διάκριση ανάμεσα στην «ελευθέρα Ελλάδα», στα εδάφη του ελλαδικού βασιλείου, και στη «δούλη Ελλάδα», στα εδάφη που τελούσαν υπό ξένη κυριαρχία, κυρίως οθωμανική κυριαρχία. Η Μεγάλη Ιδέα και οι πόλεμοι που συσχετίζονται με αυτήν, ως συνέχεια της ανολοκλήρωτης Επανάστασης του 1821, μεγάλωσε το ελληνικό κράτος, το οποίο αρχικά περιελάμβανε μόνον την Πελοπόννησο, τη Στερεά και τις Κυκλάδες, και το έφτασε στα σημερινά του σύνορα. Παρόλο που η Μεγάλη Ιδέα δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει αντικειμενικές δυσκολίες και να οδηγήσει τον ελληνισμό στην εθνική του αποκατάσταση, βάσει της ιστορικής του πραγματικότητας και ενταφιάστηκε στα ματωμένα νερά της Σμύρνης το 1922, εντούτοις σήμερα ζούμε ελεύθεροι σε μία επικράτεια που ξεκινά από τους Οθωνούς και φτάνει μέχρι το Καστελλόριζο και από τον Έβρο μέχρι τη Γαύδο. Οι δε Βαλκανικοί Πόλεμοι, κινούμενοι κατ' εξοχήν σε αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο, συνέβαλαν τα μέγιστα στην απελευθέρωση πολυάριθμων ελληνικών πληθυσμών, αλλά και στην ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος τεράστιων εδαφικών εκτάσεων, που από ιστορική και εθνολογική άποψη εθεωρούντο ελληνικά.
Αιτία για την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων υπήρξε η πολιτική εθνοκάθαρσης των χριστιανικών πληθυσμών από την πλευρά της Τουρκίας, ιδίως μετά το ξέσπασμα του κινήματος των Νεότουρκων το 1908. Βεβαίως, ο ελληνισμός και εν γένει το χριστιανικό στοιχείο είχε υποφέρει τα πάνδεινα όλους αυτούς τους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας από την τουρκική βαρβαρότητα, ωστόσο το κίνημα το Νεότουρκων επιζητούσε πλέον την εξάλειψη με κάθε μέσο των χριστιανικών πληθυσμών της τουρκικής επικράτειας, επιχειρώντας τη βίαιη δημιουργία ενός ομογενοποιημένου κράτους, χωρίς χριστιανικές μειονότητες, κάτι που επετεύχθη τελικά κυρίως στη Μικρά Ασία. Ως αντίδραση στην πολιτική εθνοκάθαρσης των χριστιανικών πληθυσμών, τα χριστιανικά βασίλεια των Βαλκανίων, δηλαδή η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο συνασπίστηκαν στρατιωτικά με σκοπό την εκδίωξη του Τούρκου δυνάστη από την περιοχή και την απελευθέρωση των αλύτρωτων ομοεθνών τους. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1912 η Ελλάδα μαζί με τις παραπάνω συμμαχικές χριστιανικές χώρες εισήλθε στον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στόχος των Ελλήνων ήταν να επεκτείνουν τα σύνορα του ελληνικού κράτους, που έφταναν τότε μέχρι τη Θεσσαλία, προς Βορράν. Στο πλαίσιο αυτό, κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου η Ελλάδα κατέλαβε την Ήπειρο, συμπεριλαμβανομένης της Βορείου Ηπείρου, τη δυτική και εν μέρει την κεντρική Μακεδονία, συμπεριλαμβανομένης της Θεσσαλονίκης, καθώς και τα νησιά του βορείου Αιγαίου. Ωστόσο, η έως τότε σύμμαχος Βουλγαρία δεν είχε μείνει ικανοποιημένη από τις μέχρι τότε κατακτήσεις της και κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των μέχρι προ τινος συμμάχων της, εναντίον της Ελλάδας και της Σερβίας. Έτσι τον Ιούνιο του 1913 είχαμε την έκρηξη του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου, που έληξε με ήττα της Βουλγαρίας, ενώ στην Ελλάδα παραχωρήθηκε η ανατολική Μακεδονία και της κατακυρώθηκε η Κρήτη.
Στο πλαίσιο αυτό χιλιάδες νέοι Έλληνες πολέμησαν για την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδελφών τους και για την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος εδαφών που τελούσαν υπό τουρκική σκλαβιά. Δεν ήταν μόνο οι επίστρατοι, όσοι δηλαδή εκλήθησαν από τον κρατικό μηχανισμό για να πολεμήσουν, αλλά υπήρξαν και πολυάριθμοι άλλοι Έλληνες, οι οποίοι προσέτρεξαν εθελοντικά να πολεμήσουν για τον αγώνα της απελευθέρωσης των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και ας μην είχαν καμία τέτοια νομική υποχρέωση, εν τοις πράγμασι, καθότι βρίσκονταν στο εξωτερικό. Έλληνες από περιοχές που δεν ανήκαν τότε στο ελληνικό κράτος, όπως Κρητικοί, Κύπριοι, Μικρασιάτες, Μακεδόνες, απόδημοι Έλληνες του εξωτερικού, ακόμα και ξένοι φιλέλληνες, όπως Ιταλοί, έσπευσαν να αγωνιστούν εναντίον του Τούρκου δυνάστη. Άλλοι δε πάλι, οι οποίοι δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν ένοπλα σε αυτόν τον αγώνα, συγκέντρωναν χρήματα, οπλισμό και εν γένει υλικοτεχνική βοήθεια και την έστελναν στον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό. Οι δε Έλληνες της Αμερικής, είχαν να επιδείξουν μία πολύ σημαντική προσφορά και συνεισφορά στον πανελλήνιο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1912-13. Οι ομογενείς μας των Ηνωμένων Πολιτείων πρωτοστάτησαν παντοιοτρόπως στην υποστήριξη των μαχόμενων αδελφών τους στην μητέρα-πατρίδα. Δείτε στο σημείο αυτό το παρακάτω πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=6bMf2lid-Q0 (από το 7.15'' έως το 13.23'').
Ανάμεσα λοιπόν στους Έλληνες της Αμερικής που συμμετείχαν στην πανεθνική συστράτευση του 1912-13 ήταν και κάποιοι Φιλωτίτες. Εδώ παραθέτουμε ενδεικτικά σύντομες πληροφορίες για πέντε Φιλωτίτες εθελοντές εξ Αμερικής, που πολέμησαν στους Βαλκανικούς Πολέμους, τρεις εκ των οποίων έπεσαν μαχόμενοι.
1. Δημήτριος Α. Παγίδας
Ο Δημήτρης Παγίδας είχε μεταναστεύσει στην Αμερική το 1906[2]. Το 1912, ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα της μητέρας πατρίδας, εγκατέλειψε τη ζωή της Αμερικής και κατατάχθηκε εθελοντικά στον ελληνικό στρατό. Πολέμησε έκτοτε υπό τη γαλανόλευκη. Τελικά άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 31 έτους, στις 7 Απριλίου του 1913 στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο του Αργυροκάστρου της Βορείου Ηπείρου, περιοχής που τελούσε τότε υπό ελληνική κυριαρχία, όπως και η υπόλοιπη Ήπειρος[3].
2. Εμμανουήλ Προμπονάς (του Στελιανακαρά)
Ο Μανώλης Προμπονάς υπήρξε γιος του Στυλιανού Προμπονά, γνωστού και ως Στελιανακαρά και της Ειρήνης Βασιλάκη (του Βρεττομανώλη και της Δέσποινας Ψαρρά, του παπά-Κωσταντή). Ο Μανώλης Προμπονάς γεννήθηκε το 1890 και σε ηλικία 17 ετών, το 1907, μετανάστευσε στην Αμερική, στο Richmond της Virginia. Μετά την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων επέστρεψε στην πατρίδα και κατετάγη εθελοντής. Έχοντας λάβει μία υποτυπώδη εκπαίδευση, πολέμησε εναντίον των Βουλγάρων στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο στη μάχη του Κιλκίς-Λαχανά, η οποία έλαβε χώρα στις 19-21 Ιουνίου 1913, όπου και σκοτώθηκε. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο πατέρας του, ο οποίος βρισκόταν στο Μαραθό, στο άκουσμα της απώλειας του παιδιού του ξερίζωσε από τη στενοχώρια του τ' αμπέλια που είχε εκεί φυτεμένα. Σημειωτέον, το όνομα του ήρωα Μανώλη Προμπονά, όπως και άλλων πεσόντων Φιλωτιτών, δεν υπάρχει γραμμένο στο ηρώον του χωριού[4].
3. Δημήτριος Ψαρράς
Ο Δημήτρης Ψαρράς, του παπά Αποστόλη και θείος του Απόστολου Ψαρρά, είχε φύγει και είχε εγκατασταθεί στην Αμερική το 1910. Ανταποκρινόμενος όμως στο κάλεσμα της πατρίδας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, επέστρεψε στην Ελλάδα και κατετάγη στον ελληνικό στρατό. Τραυματίστηκε σοβαρά στη μάχη του Κιλκίς-Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913) από βουλγαρικά πυρά. Υπέκυψε στα τραύματά του σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Βόρειας Ελλάδας λίγες ημέρες αργότερα, σε ηλικία 22 ετών[5].
4. Αριστείδης και Εμμανουήλ Θεωνάς
Οι αδελφοί Αριστείδης και Μανώλης Θεωνάς του Στεφάνου Αρίστος και Χατζηανομανώλης, (ο δεύτερος ήταν παππούς του αξιωματικού ε.α. Γιάννη Γλυμακόπουλου) μετανάστευσαν το 1911 στην Αμερική, σε ηλικία 19 και 27 ετών αντιστοίχως. Ευρισκόμενοι στο Κεμπέκ του Καναδά, αψηφώντας του κινδύνους της συμμετοχής τους στον πόλεμο και αφήνοντας πίσω τους ένα πολλά υποσχόμενο επαγγελματικό μέλλον, ήλθαν και κατατάχθηκαν εθελοντικά στον ελληνικό στρατό ως έφεδροι στρατιώτες. Πίσω στον Καναδά άφησαν τον μικρότερο τους αδελφό Δημήτρη (παππού του Τζίμη του Κώστα τ' Αντωνάκη) και τον ακόμα μικρότερο Στέφανο Ιωάννου Θεωνά, που ήταν ανηψιός τους, με την προτροπή να εργαστούν και να προοδεύσουν, αλλά και να στηρίξουν τους γέροντες γονείς τους και τις πολύτεκνες οικογένειές τους. Οι δύο αδελφοί λοιπόν Θεωνά, Αριστείδης και Μανώλης, πολέμησαν στις περισσότερες από τις σημαντικότερες μάχες των δύο Βαλκανικών Πολέμων, φέρνοντας πίσω στο χωριό ενθύμια από τις νικηφόρες εκείνες μάχες. Οι αδελφοί Θεωνά υπήρξαν από αυτούς που επέζησαν των Βαλκανικών Πολέμων. Οι παραπάνω πληροφορίες έχουν αντληθεί από τον Γιώργο Κατσάνη, του Κατσανομανώλη, ο οποίος είχε ζήσει μεταγενέστερα και επί μακρόν στον Καναδά[6].
5. Δημήτριος Λεόντιος
Σύμφωνα με πληροφορίες που αντλούμε από τον «Ορεινό Αξώτη», ένας άλλος Φιλωτίτης εξ Αμερικής, που επέστρεψε στην Ελλάδα για να πολεμήσει κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, ήταν ο Δημήτρης Λεόντιος, αδερφός του επίσης μετανάστη Βασίλειου Λεοντίου. Ο ίδιος διέμενε στη Νέα Υόρκη και κατετάγη εθελοντής στον ελληνικό στρατό. Προήχθη δε δεκανέας επ' ανδραγαθία. Επέζησε των Βαλκανικών Πολέμων και εγκαταστάθηκε εκ νέου στην Αμερική το 1920[7].
Σύμφωνα πάντως με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες που μας παρέχει ο «Ορεινός Αξώτης» ή κατά κόσμον Γιώργος Μανωλάς, υπήρχε και ένας άλλος Φιλωτίτης εθελοντής από την Αμερική, κάποιος Απολλώνιος Λεβέντης, αγνώστων λοιπών στοιχείων, ο οποίος λέγεται ότι διέμενε στο Springfield της Νέας Υόρκης[8].
Εδώ λοιπόν σας παρουσιάσαμε ενδεικτικά τα ονόματα με λίγες επιπλέον πληροφορίες Φιλωτιτών που εγκατέλειψαν την Αμερική για να επιστρέψουν στη γενέθλια γη και να πολεμήσουν στους Βαλκανικούς Πολέμους, για την ελευθερία της πατρίδας μας. Κάθε διαθέσιμη πληροφορία για συγγενείς και συγχωριανούς μας, που είτε βρισκόταν το 1912-13 στο χωριό είτε στην Αμερική, και πολέμησαν στους Βαλκανικούς Πολέμους, είναι ευπρόδεκτη και χρήσιμη, ενδεχομένως για μία μελλοντική εκτενέστερη αναφορά περί των Φιλωτιτών ηρώων των Βαλκανικών Πολέμων.
Το παράδειγμα αυτών των ηρώων συγχωριανών μας, οι οποίοι εγκατέλειψαν τη σίγουρη και προσοδοφόρα ζωή της Αμερικής και προσέτρεξαν στη μητέρα-πατρίδα, θυσιάζοντας μάλιστα ορισμένοι εξ αυτών και την ίδια τους τη ζωή, έρχεται να μας υπενθυμίζει ότι τίποτα δεν χαρίζεται και ότι όλα κατακτώνται με θυσίες και αίμα. Επίσης, το μυστικό της επιτυχούς έκβασης των Βαλκανικών Πολέμων υπήρξε αφενός η εθνική ομοψυχία αφετέρου το συλλογικό πνεύμα, σε αντιδιαστολή με κάποιες ατομικιστικές και μηδενιστικές αντιλήψεις του σήμερα. Όταν το «εμείς» προτάσσεται του «εγώ», τότε μπορούν να γίνουν θαύματα. Η παρούσα λοιπόν παρουσίαση αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής για όσους επέλεξαν να αγωνιστούν για την ελευθερία των υπόδουλων συμπατριωτών τους το 1912-13, χωρίς μάλιστα να είναι υποχρεωμένοι για κάτι τέτοιο, δεδομένου ότι διαβιούσαν στο εξωτερικό και οι πράξεις τους αυτές ήταν προϊόν ελεύθερης επιλογής και όχι εξαναγκασμού, χωρίς αυτό βεβαίως να σημαίνει ότι υπολείπονταν σε ανδρεία και ηρωισμό οι Έλληνες της μητροπολιτικής Ελλάδας, οι οποίοι επιστρατεύτηκαν στο πλαίσιο της κήρυξης των Βαλκανικών Πολέμων. Σε κάθε περίπτωση το φωτεινό παράδειγμα των ηρώων μας -και εν προκειμένω των συγχωριανών ηρώων μας- έρχεται να μας δείξει τον δρόμο για μία μαχόμενη Ελλάδα, απέναντι σε κάθε επιβουλή, κάτι που θα διασφαλίσει την εθνική μας ανεξαρτησία και την εδαφική μας ακεραιότητα απέναντι στις αναθεωρητικές βουλές της εξ Ανατολών γείτονός μας. Είναι στο χέρι μας να επιλέξουμε τι θέλουμε, τι επιζητούμε και ποιες είναι οι προτεραιότητές μας. Οι προρρηθέντες ήρωες έρχονται να μας υπενθυμίσουν τη δύσκολη πραγματικότητα που επικρατεί διαχρονικά στην περιοχή μας, θέτοντας με τον τρόπο τους προς εμάς το εξής ερώτημα: ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ή ΥΠΟΤΑΓΗ;
[1] Θανάσης Κωτσάκης, Γιάγκος Γρατσίας. Ο δισθανής ήρωας του 1912-13. Η ιστορία του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου μέσα από το πρίσμα της έμμετρης διήγησης ενός Έλληνα στρατιώτη, Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2017, σελ. 11-22.
[2] «Ναξιώτες μετανάστες στην Αμερική από το 1900 έως το 1925», https://orinosaxotis.blogspot.com/2013/07/1900-1925.html.
[3] Πηγή: Αντώνης Ψαρράς.
[4] Πηγή: Καίτη & Βασίλης Βρούτσης.
[5] Πηγή: Απόστολος Ψαρράς.
[6] Πηγή: Γιάννης Γλυμακόπουλος.
[7] «Ναξιώτες μετανάστες στην Αμερική που πολέμησαν εθελοντές στους Βαλκανικούς Πολέμους», https://orinosaxotis.blogspot.com/2018/02/blog-post_49.html.
[8] Ό.π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου