Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Άρδην
Οι απαρχές της υπονόμευσης της εθνικής μας εορτής
Την τελευταία περίπου δεκαετία έχει ανακινηθεί από διάφορους κύκλους διανοουμένων το ζήτημα του εάν ορθώς εορτάζουμε την εθνική μας επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940 ή όχι. Μόνιμη σχεδόν επωδός είναι το: «είμαστε η μοναδική χώρα της Ευρώπης, εάν όχι του κόσμου, που γιορτάζει
την έναρξη και όχι τη λήξη του πολέμου, όπως συμβαίνει με όλα τα πολιτισμένα κράτη». Αυτή είναι εν ολίγοις η επιχειρηματολογία όσων ενοχλούνται από την ύπαρξη της εν λόγω εθνικής μας εορτής και θέλουν να την καταργήσουν. Ιστορικοί του λεγόμενου «εθνοαποδομητικού» ρεύματος δίνουν κατά καιρούς συνεντεύξεις, εδώ και χρόνια, εισάγοντας de facto στον δημόσιο διάλογο το ζήτημα αυτό. Μία πρώτη ουσιαστικά δημόσια συζήτηση προς αυτήν την κατεύθυνση έλαβε χώρα στις 11 Μαΐου 2011 στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση[1] με τη συμμετοχή των καθηγητών Ιστορίας κ. Αντώνη Λιάκου, κ. Χάγκεν Φλάισερ και κ. Χριστίνας Κουλούρη. Η αλήθεια είναι ότι στην εν λόγω συζήτηση δεν τέθηκε ευθέως και μετ' επιτάσεως το ζήτημα της κατάργησης της εθνικής μας εορτής, ωστόσο ήταν πιθανότατα η πρώτη φορά που αυτό τέθηκε σε δημόσιο διάλογο, θέτοντας τις βάσεις για τη μετέπειτα σαφή αμφισβήτησή του. Είχε προηγηθεί άρθρο της καθηγήτριας κ. Χριστίνας Κουλούρη στο Βήμα, ήδη από το μακρινό 2000, με τίτλο: «60 χρόνια από τον πόλεμο του ''40», όπου γινόταν αναφορά σε δύο διακριτές εθνικές επετείους του ΟΧΙ: σε «εκείνη της 28ης Οκτωβρίου με πρωταγωνιστή το Έθνος και εκείνη της 28 του Οχτώβρη με πρωταγωνιστή τον Λαό»[2]. Στη συνέχεια τη σκυτάλη πήραν άλλοι πανεπιστημιακοί ιστορικοί, αλλά και δημοσιογράφοι, που στρέφονταν πλέον ρητώς εναντίον της διεξαγωγής της εθνικής μας εορτής, όπως θα δούμε και παρακάτω.
Η θεσμοθέτηση του «Η Αθήνα ελεύθερη»
Η άνοδος ωστόσο του σημερινού κυβερνώντος κόμματος στην εξουσία το 2015 έφερε το ζήτημα αυτό στο προσκήνιο, με την ανακίνησή του σε μεγαλύτερο βαθμό και σε υψηλότερο επίπεδο. Όταν προ τριετίας είδαμε για πρώτη φορά τους εορτασμούς για την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα ελεύθερη», κάποιοι από εμάς θα αναρωτήθηκαν, πως γίνεται κατά τα άλλα εθνομηδενιστές να ενδιαφέρονται να εορτάσουν σημαντικές για τον τόπο μας ιστορικές και εθνικές επετείους; Πιθανόν να αισθάνθηκαν κάποια έκπληξη, ενδεχομένως και ευχάριστη. Κάποιοι άλλοι πάλι, πιο υποψιασμένοι, αντιλήφθηκαν ότι όλα αυτά μάλλον γίνονται προσχηματικά και μεθοδικά, με σκοπό τη μελλοντική κατάργηση της 28ης Οκτωβρίου 1940 από μία ανταγωνιστική εορτή τον ίδιο μήνα, εκείνη της 12ης Οκτωβρίου 1944. Ήδη όμως, όπως προαναφέρθηκε, ορισμένοι ιστορικοί και διανοούμενοι, με τη συνεργασία και την συνεπικουρία φίλα προσκείμενων σε αυτούς δημοσιογράφων είχαν προετοιμάσει εδώ και κάποια χρόνια το έδαφος για αυτήν την εξέλιξη.
Και φθάνουμε στο σήμερα, όπου σύμφωνα με τον ιστότοπο freeathens44.org[3]: «Για τέταρτη χρονιά φέτος οι εκδηλώσεις "12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα ελεύθερη" γεμίζουν την πόλη. Πέντε φορείς, το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, η Περιφέρεια Αττικής, ο Δήμος Αθηναίων, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και η ΕΡΤ, αναλαμβάνουν τη διοργάνωση και υποστηρίζουν ένα σύνολο δράσεων για την ανάδειξη της επετείου της απελευθέρωσης της πρωτεύουσας από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής τον Οκτώβριο του 1944 ως μιας πάνδημης γιορτής της πόλης. Οι εκδηλώσεις, που εκτείνονται όλο τον χρόνο και κορυφώνονται τον μήνα Οκτώβριο, στοχεύουν να αποτυπώσουν τα δεινά που υπέστη η χώρα κατά την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής ειδικότερα, αλλά κυρίως να αναδείξουν τον αγώνα του ελληνικού λαού ενάντια στον φασισμό/ ναζισμό, την προσήλωσή του στην ιδέα της ελευθερίας και την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος».
Αυτά επικαλούνται οι διοργανωτές των εκδηλώσεων. Είναι ωστόσο προφανές ότι υλοποιούνται σχεδιασμοί του παρελθόντος από συγκεκριμένα κέντρα, ενώ η χρονική συγκυρία που ξεκίνησαν όλα αυτά (Οκτώβριος 2015) δεν μας αφήνει περιθώρια παρερμηνειών. Θα πει κανείς, είστε υπερβολικοί, πόθεν προκύπτει ότι θέλουν να καταργήσουν την 28η Οκτωβρίου; Κακό είναι που γιορτάζουμε την απελευθέρωση από τη γερμανική - ναζιστική κατοχή;
Φυσικά και πρέπει να γιορτάζουμε και την επέτειο της απελευθέρωσης της Αθήνας (ή και των άλλων πόλεων)[4] ως Έλληνες πατριώτες -και συνάμα την ήττα του φασισμού / ναζισμού ως δημοκράτες πολίτες-, δίνοντάς της την αρμόζουσα θέση, το τονίζω, για να μην υπάρξουν παρανοήσεις. Όμως...
Κατ' αρχήν βλέποντας ποιοι πρωτοστατούν σε όλα αυτά και γνωρίζοντας την προϊστορία τους μπορεί κανείς να αντιληφθεί το πραγματικό περιεχόμενο του πυρήνα όλων αυτών των εκδηλώσεων. Έπειτα η έκταση που αυτές οι εκδηλώσεις λαμβάνουν και η άνωθεν κρατική υποστήριξη, ενώ κατά τα άλλα επικρατεί ένας εθνομηδενισμός, είναι γεγονός που μας βάζει σε υποψίες. Γιατί τόση ανάγκη για εορτασμό της Απελευθέρωσης και για το ΟΧΙ του 1940 σιωπή; Ποιος ο λόγος αυτού του υπέρμετρου και όψιμου ενδιαφέροντος για την απελευθέρωση της 12ης Οκτωβρίου 1944; Για ποιο λόγο αυτές τις ημέρες δεχόμαστε έναν καταιγισμό πληροφοριών από την κρατική τηλεόραση (ΕΡΤ) σχετικά με την Απελευθέρωση, αλλά και σχετικά με τα Δεκεμβριανά, μέσα από ντοκυμαντέρ και συζητήσεις δημοσιογράφων με ιστορικούς; Για ποιο λόγο γίνονται ποικίλες δράσεις, ιδίως στον χώρο της δημόσιας εκπαίδευσης, με στόχο την ανάδειξη του ζητήματος;
Όποιος διαθέτει στοιχειώδη κριτική ικανότητα καταλαβαίνει. Υπάρχουν όμως και πειστήρια. Ένα τέτοιο είναι και η ομιλία της σχολικής συμβούλου Μεσσηνίας κ. Βασιλικής Σακκά, που έλαβε χώρα προ διετίας σε σεμινάριο για εκπαιδευτικούς με τίτλο: «Να γιορτάσουμε την απελευθέρωση και όχι την κήρυξη του πολέμου. Πώς προσεγγίζουμε τραυματικά και δύσκολα θέματα;»[5]. Συνεπώς, η πολιτική βούληση για κατάργηση των εορτασμών του ΟΧΙ από ορισμένα "think tanks" («δεξαμενές σκέψης)» με ισχυρές διασυνδέσεις στον κρατικό μηχανισμό είναι εδώ υπαρκτή, σαφής και δεδομένη. Ουδεμία αμφιβολία υπάρχει αναφορικά με το περιεχόμενο των προθέσεων και των στοχεύσεών τους.
Το περιεχόμενο των δράσεων του «Η Αθήνα ελεύθερη»
Οι δράσεις του «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα ελεύθερη» συμπεριλαμβάνουν εκθέσεις εικαστικών καλλιτεχνών, εκθέσεις κόμιξ, ιστορικούς περιπάτους με ξεναγήσεις, θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές προβολές, εκθέσεις σπάνιου φωτογραφικού υλικού, συναυλίες γνωστών καλλιτεχνών, μέχρι και αγώνα δρόμου από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου μέχρι το σκοπευτήριο Καισαριανής, ενώ τα εκπαιδευτικά προγράμματα και εργαστήρια παίζουν τον ρόλο «διαύλων διάχυσης της επιστημονικής έρευνας στο ευρύ κοινό». Στις εκδηλώσεις συμμετέχει και συνεργάζεται ένα πολύμορφο σύνολο φορέων (υπουργεία, δήμοι, αρχειακοί φορείς, μουσεία, σχολεία, πανεπιστημιακά ιδρύματα) και ομάδων πολιτών. Πολύ εύστοχα πάντως η καθηγήτρια κ. Χριστίνα Κουλούρη, αναφερόμενη στις εθνικές επετείους επισημαίνει: «οι εθνικές επέτειοι αλλάζουν νοήματα, προσφέρονται για πολιτικές χρήσεις ανάλογα με την ιστορική συγκυρία, καθιερώνονται και καταργούνται (…) ανάλογα με τα καθεστώτα που κυβερνούν και τις πολιτικές εξελίξεις»[6]. Μοιραία λοιπόν και το ΟΧΙ του 1940 τίθεται στο στόχαστρο του καθεστωτικού αναθεωρητικού εθνομηδενισμού.
Ιδιαίτερη δε έμφαση δίνεται στην κρατική εκπαίδευση και στην αφομοίωση από την πλευρά, ιδίως των μικρών μαθητών, των προταγμάτων που θέλουν να εμφυσήσουν στις παιδικές ψυχές οι φορείς της καθεστωτικής ιδεολογίας. Βαρύνων ρόλος σε αυτό το επίπεδο θεωρείται εκείνος των σχολικών συμβούλων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης[7] (ονομαζόμενων πλέον «συντονιστών εκπαιδευτικού έργου»). Μέσα από επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς και λοιπές δράσεις προς αυτήν την κατεύθυνση οι εκπαιδευτικοί λαμβάνουν κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης και με τον τρόπο διδασκαλίας της στους μαθητές. Η σημασία και η έμφαση που δίδεται προς αυτήν την κατεύθυνση, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες, αποτυπώνεται μεταξύ άλλων στα λεγόμενα του ίδιου του αντιπροέδρου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) κ. Παύλου Χαραμή: «το μάθημα της ιστορίας είναι ένα από τα βαρυσήμαντα μαθήματα γιατί συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας· και η συλλογική ταυτότητα περισσότερο χτίζεται και δυναμώνεται στα πρώτα χρόνια της σχολικής πορείας, παρά στα μεταγενέστερα»[8]. Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται στους εκπαιδευτικούς συγκεκριμένες στοχεύσεις αναφορικά με το περιεχόμενο της διδασκαλίας της Κατοχής και της Απελευθέρωσης, με παράλληλη υποβάθμιση ή και αποσιώπηση των γεγονότων του ΟΧΙ του 1940. Έτσι λοιπόν οι εκπαιδευτικοί καλούνται να μην αναφέρονται σε ηρωικές πράξεις, αλλά να ασχολούνται με ζητήματα όπως οι δωσίλογοι, η πείνα, η μαύρη αγορά, η καθημερινή ζωή, ο υλικός και οικονομικός βίος, καθώς και τα εμφύλια πάθη της εποχής, με σκοπό την αποδόμηση του «μεταπολεμικού ομογενοποιητικού μύθου της ενιαίας και καθολικής αντίστασης»[9]. Είναι ενδεικτικό ότι από το εκπαιδευτικό υλικό της κ. Βασιλικής Σακκά (powerpoint) προβάλλονται φωτογραφίες που ως στόχο έχουν το να ενσπείρουν στους παιδιά διχαστικά φρονήματα και εμφυλιοπολεμικά αντανακλαστικά, μέσα π.χ. από την παράθεση των πρωτοσέλιδων δύο διαφορετικών εφημερίδων των ημερών της απελευθέρωσης, που επρόσκειντο σε δύο αντίθετους πολιτικούς χώρους («Ελευθερία» και «Απελευθερωτής»), με τους εκπαιδευτικούς να καλούνται να ζητήσουν από τους μαθητές να εντοπίσουν όχι τις ομοιότητες, αλλά τις διαφορές μεταξύ των δύο εντύπων αναφορικά με το γεγονός της Απελευθέρωσης. Επίσης, ακόμα και όταν σπάνια γίνονται αναφορές στο έπος του 1940, αυτές έχουν ως στόχο να το σχετικοποιήσουν και να το υποβαθμίσουν, π.χ. με τη σύγκριση του αποχωρισμού των Ελλήνων στρατιωτών από τις οικογένειές τους κατά την αναχώρησή τους για το μέτωπο με ανάλογες σκηνές στρατιωτών ξένων χωρών[10]. Προβάλλονται δε φωτογραφίες από τα Δεκεμβριανά, μολονότι θεωρητικά το εξεταζόμενο θέμα εδώ είναι η Απελευθέρωση. Όλα αυτά τα παραπάνω λαμβάνουν χώρα υπό ένα διάχυτο μεταμοντέρνο πνεύμα μηδενισμού και εν προκειμένω εθνομηδενισμού, με κριτική μάλιστα σε σχολικά βιβλία ιστορίας, τα οποία κατηγορούνται μεταξύ άλλων για «εθνοκεντρισμό», «διδακτισμό» και «φρονηματισμό»[11].
Η επιχειρηματολογία των πολεμίων του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου
Για ποιο λόγο υπάρχει αυτή η αντίθεση προς τις εορταστικές εκδηλώσεις για το ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου 1940 και η διάθεση υπονόμευσής τους;
Ο λόγος είναι απλός, σύμφωνα τουλάχιστον με την ιστορικό κ. Τασούλα Βερβενιώτη: αφενός γιατί «είμαστε η μοναδική χώρα στον κόσμο που δεν γιορτάζει την απελευθέρωσή της» και αφετέρου «διότι τον Οκτώβρη ακολουθεί σύντομα ο Δεκέμβρης. Ένας εμφύλιος. Οι σύμμαχοι, που στις 12 του Οκτώβρη καλωσορίζονταν με πανό, το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου συγκρούστηκαν με τον λαό και το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) στη μάχη της Αθήνας, η οποία κράτησε 33 ημέρες και έληξε με τη συμφωνία της Βάρκιζας τον Φλεβάρη του '45»[12]. Από την άλλη, ο καθηγητής κ. Χάγκεν Φλάισερ επισημαίνει ότι το ΟΧΙ και η επέτειός του «συµβολίζει τη σχεδόν απόλυτη σύµπνοια των Ελλήνων…»[13]. Μία παρόμοια εξήγηση για το γιατί γιορτάζουμε πρωτίστως την 28η Οκτωβρίου 1940 και όχι τη 12η Οκτωβρίου 1944 μάς δίνει και ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και πρόεδρος της επιτροπής, που πρόσφατα επεξεργάστηκε τα νέα προγράμματα σπουδών με τους θεματικούς φακέλους, κ. Πολυμέρης Βόγλης: «ο λόγος είναι ότι μόλις σχεδόν δύο μήνες μετά την απελευθέρωση η Αθήνα μετατράπηκε σε πεδίο μίας βίαιης εμφύλιας σύγκρουσης. Τα Δεκεμβριανά επισκίασαν την ευφορία της απελευθέρωσης (…). Εάν θεωρήσουμε ότι στόχος των εθνικών επετείων είναι να διαμορφώνουν και να ενισχύουν την εθνική ταυτότητα, τότε αντιλαμβανόμαστε γιατί επιλέχθηκε να εορτάζεται ένα γεγονός που συνδέεται με ηρωικές στιγμές παρά ένα άλλο που συνδέεται με εξελίξεις που διαίρεσαν την ελληνική κοινωνία». Αναφορικά δε με τον εορτασμό του ΟΧΙ αντί της πανευρωπαϊκής 8ης Μαΐου 1945 (9ης Μαΐου 1945 για τους Ρώσους), επετείου της άνευ όρων παράδοσης της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας, συνεχίζει: «Στην Ελλάδα όμως δεν υπάρχουν επέτειοι που να αναδεικνύουν το κοινό παρελθόν που συνδέει τους Έλληνες με τους άλλους λαούς της Ευρώπης (…) Οι επέτειοι στην Ελλάδα απηχούν και συνεχίζουν να καλλιεργούν την αντίληψη της "εθνικής ιδιαιτερότητας", ακόμη και όταν πρόκειται για γεγονότα που αφορούν την Ιστορία που μοιραζόμαστε με άλλους λαούς της Ευρώπης. Η 28η Οκτωβρίου 1940 αφορά αυτή την κοινή Ιστορία (…). Είναι καιρός να δούμε το παρελθόν μας ως κομμάτι της ευρύτερης ευρωπαϊκής Ιστορίας πέρα από τα διχοτομικά σχήματα "εμείς" και οι "άλλοι"»[14].
Εν ολίγοις, οι Έλληνες εγκαλούνται, εμμέσως πλην σαφώς, αφενός γιατί εορτάζουν πρωτίστως το ΟΧΙ και όχι την Απελευθέρωση της πρωτεύουσας, ως «πολεμοχαρείς», αφετέρου γιατί δεν εορτάζουν τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη και τη συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας, ως «εθνοκεντρικοί»[15]. Με άλλα λόγια, οι οπαδοί του ιδεολογήματος του ευρωπαϊσμού και κατ' επέκτασιν της παγκοσμιοποίησης, εμφορούμενοι από liberal αντιλήψεις, επιδιώκουν την υπονόμευση ή και κατάλυση των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών της Ευρώπης, προς όφελος επί της ουσίας της υπό γερμανική κηδεμονία ενωμένης Ευρώπης (ιδέα που σημειωτέον θεωρείται ότι είχε ως εμπνευστή της τον Αδόλφο Χίτλερ) και προς αυτήν την κατεύθυνση κινούνται και ως προς τα ζητήματα των εθνικών μας επετείων. Έτσι, σήμερα οι όροι έχουν αντιστραφεί σε σχέση με το τότε: οι πατριώτες χαρακτηρίζονται «φασίστες» (στο πλαίσιο του γνωστού μανιχαϊστικού διπόλου «φασιστών» – «αντιφασιστών»). Οι δε οπαδοί της γερμανικής Ευρώπης και της εκχώρησης της εθνικής μας κυριαρχίας στη Γερμανία και σε άλλες δυτικές ιμπεριαλιστικές χώρες αυτοπροσδιορίζονται πλέον ως οι πραγματικοί «πατριώτες», μίας νέας όμως «πατρίδας», της Ευρώπης.
Από την άλλη, γίνεται επίκληση στα τραύματα του Εμφυλίου και επιχειρείται αναβίωση και νεκρανάσταση των εμφυλιοπολεμικών παθών του παρελθόντος. Για τη συγκεκριμένη ιστορική σχολή σκέψης, το τέλος της Κατοχής και η Απελευθέρωση δεν είναι επί της ουσίας τίποτα περισσότερο από την απαρχή του Εμφυλίου Πολέμου, αρχικά των Δεκεμβριανών (1944) και εν συνεχεία των πολυαίμακτων πολεμικών συγκρούσεων του 1946-49, μίας περιόδου τόσο καταστροφικής για τον τόπο μας και τον λαό μας και συνάμα τόσο προσφιλούς θεματολογικά για ορισμένους κύκλους ιστορικών ερευνητών. Το «διαίρει και βασίλευε» μπορεί να αποτελέσει έναν θανάσιμο κίνδυνο για τη συνοχή του ήδη μαστιζόμενου από διάλυση και κατακερματισμό κοινωνικού ιστού, εφόσον ξυπνάει τα εμφυλιοπολεμικά αντανακλαστικά άλλων εποχών, δηλητηριάζοντας τις νέες γενιές με το δηλητήριο του εθνικού διχασμού και δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες για ένα περαιτέρω πολωτικό ή και συγκρουσιακό κλίμα μέσα στην κοινωνία[16].
Η δική μας απάντηση
Η επέτειος του ΟΧΙ είναι μία εθνική εορτή που καθιερώθηκε «από τα κάτω» (ξεκίνησε ήδη κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το 1941, φυσικά παράνομα)[17] και η οποία επιχειρείται σήμερα να καταργηθεί «από τα πάνω». Εμείς οι Έλληνες, όπως και άλλοι λαοί των Βαλκανίων με αντιστασιακή παράδοση, π.χ. οι Σέρβοι, γιορτάζομε την έναρξη του εκάστοτε αγώνα για ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση, ανεξαρτήτως του πότε και αν ποτέ οι αγώνες αυτοί ευωδόθηκαν ή όχι, με χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα την επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821. Τιμούμε τους νεκρούς μας, τις θυσίες και τους αγώνες του λαού μας για ελευθερία και αξιοπρέπεια και όχι μόνο τους νικηφόρους αγώνες. Εδώ έγκειται άλλωστε η αξία και το μεγαλείο του ΟΧΙ του 1940. Οι Έλληνες του τότε, τα έβαλαν εναντίον υπέρτερων εχθρών τόσο σε μεγέθη όσο και σε μέσα και σε ισχύ πυρός, χωρίς να γνωρίζουν αν θα νικήσουν ή αν θα ηττηθούν. Το ότι όταν η υπόλοιπη Ευρώπη είτε είχε συμμαχήσει με τον Άξονα είτε είχε καταληφθεί από αυτόν (με την εξαίρεση της Βρετανίας και εν συνεχεία της Σοβιετικής Ένωσής), μόνη η μικρή Ελλάδα αντιστάθηκε επί τόσους μήνες εναντίον δύο τόσο ισχυρών δυνάμεων της εποχής, αποτελεί έπος όχι μόνο της εγχώριας αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας. Πώς είναι δυνατόν εμείς να μη γιορτάζουμε και να μην τιμούμε την αντίστασή μας στον ξένο εισβολέα, τη στιγμή που άλλες χώρες είτε παραδόθηκαν στη ναζιστική Γερμανία εντός ολίγων ημερών (π.χ. Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία) ή και ωρών (π.χ. Δανία) ή, ακόμα χειρότερα, συμμάχησαν με τον Χίτλερ (π.χ. Κροατία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Ουκρανία, Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Φινλανδία). Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν ασέβεια προς τους νεκρούς μας και προς τους επιζώντες τραυματίες μας του πολέμου εκείνου;
Δεν μπορούμε επίσης να δεχτούμε την αμφισβήτηση του εθνικοαπελευθερωτικού κατά βάση χαρακτήρα της εθνικής μας αντίστασης[18]. Ασφαλώς και ο φασισμός και ακόμα περισσότερο ο ναζισμός είναι η αιτία για τις άνευ προηγουμένου φρικαλεότητες και για την ανθρωποσφαγή στην Ευρώπη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου -και στη χώρα μας- οπότε ο αντιστασιακός αυτός αγώνας απέκτησε και τα ανάλογα χαρακτηριστικά. Το γεγονός αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί το ότι οι Έλληνες αγωνίστηκαν πρωτίστως με όρους εθνικούς, δεδομένου ότι, βάσει και της μακραίωνης αντιστασιακής τους παράδοσης, πολέμησαν τον ξένο εισβολέα, για να διασφαλίσουν την ελευθερία τους, ανεξαρτήτως του ποια ήταν η επίσημη κρατική ιδεολογία του δυνάστη εχθρού. Η δε ονομασία της μεγαλύτερης και ισχυρότερης αντιστασιακής μας οργάνωσης (ΕΑΜ = Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών.
Αξιοσημείωτο δε είναι, ότι ενώ παλαιότερα υπήρξε μία διαμάχη για το αν το ΟΧΙ το είπε ο Μεταξάς ή ο Λαός, σήμερα έχουμε φτάσει στο σημείο το ΟΧΙ να είναι ανεπιθύμητο και να ενοχλεί, κάποιοι δε ακραίοι κύκλοι να κάνουν λόγο για «εθνικιστικό παροξυσμό της εποχής, προκειμένου να αποτραπεί η απλή διέλευση ενός άλλου φασιστικού στρατού, με μόνο επιχείρημα ότι ο δεύτερος στρατός ήταν "ξένος" (αλλά εξίσου φασιστικός)»[19]. Διαπιστώνουμε λοιπόν σε τι επίπεδα έχει φθάσει πλέον ο εθνομηδενισμός.
Σε αντιδιαστολή με το πνεύμα σύμπνοιας και ομόνοιας, εθνικής συνεννόησης και ενότητας της εποχής εκείνης και συνάμα αντίστασης, αγωνιστικότητας και αυτοθυσίας για τον λαό και τον τόπο αυτό, που είχε ως αποτέλεσμα το έπος του "40, σήμερα βιώνουμε την καλλιέργεια ενός κλίματος διχασμού, παράλληλα με έναν διάχυτο μηδενισμό και ατομικισμό, ιδίως στους κόλπους των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Ποια διδάγματα όμως αντλούμε από το ΟΧΙ του 1940, που θα μας βοηθήσουν στο να συνεχίσουμε να επιβιώνουμε ως λαός και ως έθνος;
Η απάντηση έρχεται από τη παλλαϊκή εθνική μας αντίσταση και του ΟΧΙ του 1940, η μνήμη των οποίων κάποιοι θέλουν να απαλειφθεί από τις νεώτερες γενιές, για προφανείς λόγους. Όταν έγινε το 1940 η ιταλική - φασιστική εισβολή ο λαός ομοθύμως, από την ηγεσία του (δυαρχία Γεωργίου Β΄ - Ι. Μεταξά) μέχρι και τον τελευταίο αγρότη και στρατιώτη δεν παραδόθηκαν και δεν έδωσαν γῆν καί ὕδωρ στον εισβολέα, αλλά αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν, δίνοντας το παράδειγμα του αγώνα για ελευθερία και αξιοπρέπεια και στους άλλους λαούς της Ευρώπης. Οι τότε Έλληνες παραμέρισαν τις πολιτικές και ιδεολογικές τους διαφορές για το καλό της κοινής τους πατρίδας, ως απαραίτητη προϋπόθεση για εθνική επιβίωση και αγωνίστηκαν μέχρις εσχάτων για την ελευθερία τους.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι προφανές ότι οι κατά τα άλλα θανάσιμοι αντίπαλοι, ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς και ο Γ.Γ. του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης ήλθαν σε συνεννόηση ενώπιον του κοινού κινδύνου, με τον Ζαχαριάδη να δημοσιεύει στον ασφυκτικά ελεγχόμενο από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου τύπο της εποχής έκκληση για αγώνα και εθνική αντίσταση στον Ιταλό φασίστα εισβολέα, αναφέροντας μεταξύ άλλων: «Σήμερα όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα ένα έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλεύει, αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό του Μουσολίνι. Δίπλα στο κύριο μέτωπο και ο κάθε βράχος, η κάθε ρεματιά, το κάθε χωριό, καλύβα με καλύβα, η κάθε πόλη, σπίτι με σπίτι, πρέπει να γίνει φρούριο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. (…). Στον πόλεμο αυτό που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη»[20].
Ας ακολουθήσουμε λοιπόν το παράδειγμα των προγόνων μας και ας πούμε, όπως και τότε, ένα ΟΧΙ στους κάθε είδους επιβουλείς της ελευθερίας μας και της αξιοπρέπειάς μας, ένα ΟΧΙ σε κάθε ολοκληρωτισμό και συνάμα ένα ΟΧΙ σε κάθε επιχειρούμενο εθνικό διχασμό και σε κάθε επιχειρούμενη νεκρανάσταση των εμφυλιοπολεμικών παθών του παρελθόντος. Το πάνδημο ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου του 1940, που τόσο ενοχλεί, ας είναι ο οδηγός μας για το παρόν και το μέλλον του λαού και του τόπου μας.
Θανάσης Δ. Κωτσάκης
Δρ Ιστορίας
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Άρδην» τχ. 113 (Αύγουστος – Οκτώβριος 2018), σελ. 9-14.
[1] «Γιατί γιορτάζουμε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο και όχι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου;», http://www.sgt.gr/gre/SPG299, [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[2] Χριστίνα Κουλούρη, «60 χρόνια από τον πόλεμο του ''40», Το Βήμα, https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/60-xronia-apo-ton-polemo-toy-40 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[3] «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη: Εορταστικές εκδηλώσεις για την απελευθέρωση της Αθήνας», https://www.culturenow.gr/12-oktwvrioy-1944-h-athhna-eleytherh-eortastikes-ekdhlwseis-gia-thn-apeleytherwsh-ths-athhnas & «Εκδηλώσεις 2018», http://freeathens44.org/%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CE%B7%CE%BB%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-2018 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[4] Παρόμοιες δράσεις λαμβάνουν χώρα, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα, και στη Θεσσαλονίκη, πρωτοστατούντος του βουλευτή κ. Τριαντάφυλλου Μηταφίδη, στο γραφείο του οποίου υπάρχει μάλιστα εξής η πινακίδα οδοσήμανσης: «30ή Οκτωβρίου, Ημέρα Απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης». Το ζήτημα όμως αυτό δεν φαίνεται ότι θα μας απασχολήσει στο μέλλον στον ίδιο βαθμό με την αντίστοιχη περίπτωση της Αθήνας, δεδομένου ότι το βάρος των επετειακών εκδηλώσεων δίδεται στην πρωτεύουσα του αθηνοκεντρικού κράτους και όχι τόσο στις άλλες μεγάλες πόλεις. Βλ. «Γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου και όχι τη λήξη του», www.enet.gr, https://www.ksm.gr/%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%AC%CE%B6%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%AD%CE%BD%CE%B1%CF%81%CE%BE%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%BF%CF%85-%CE%BA & Μαρία Καβάλα,
«30 Οκτωβρίου 1944, η Θεσσαλονίκη ελεύθερη», Η Εποχή (31 Οκτωβρίου 2016), http://epohi.gr/30-oktwvrh-1944-h-thessalonikh-eleutherh [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[5] Σύνδεσμος Φιλολόγων Μεσσηνίας, «Καλαμάτα – Κατοχή – Απελευθέρωση», http://philologoi.mes.sch.gr/kalamata-apeleuthervsh.html & «"Η Αθήνα ελεύθερη. 12 Οκτωβρίου 1944 – Εκπαιδευτικές δράσεις"», http://www.ert.gr/radiotileorasi/istoria-radiotileorasi/ekpedeftikes-draseis-i-athina-eleftheri [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[6] «Γιατί γιορτάζουμε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο - Χριστίνα Κουλούρη», https://vimeo.com/25864204 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[7] Ανάμεσα τους συντελεστές και επιστημονικούς συνεργάτες του «Η Αθήνα ελεύθερη» βρίσκονται οι σχολικοί σύμβουλοι κ. Βασιλική Σακκά, κ. Ιωάννα Δεκατρή, κ. Ευαγγελία Κουνέλη και κ. Παναγιώτης Πυρπυρής, ενώ ο επιστημονικός υπεύθυνος των όλων εκδηλώσεων είναι ο ιστορικός δρ Μενέλαος Χαραλαμπίδης. Βλ. «Συντελεστές», http://freeathens44.org/%CF%83%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%AD%CF%82 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[8] Εκπαιδευτικό σεμινάριο στο Πειραματικό Γυμνάσιο Αμπελοκήπων με θέμα: «Πόλεμος-Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση: Προτάσεις για εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας της περιόδου 1940-1944», Αθήνα, 24 Οκτωβρίου 2016.
[9] «Εισήγηση Σακκά», https://drive.google.com/drive/folders/0B6Cly8AJqZZyR0N5T3NPTUVNblk.
[10] «Εκπαιδευτικό υλικό – Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση», http://freeathens44.org/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce%b1%ce%b9%ce%b4%ce%b5%cf%85%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%cf%85%ce%bb%ce%b9%ce%ba%cf%8c-2 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[11] Εκπαιδευτικό υλικό - «Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση. Διδακτικοί προσανατολισμοί μιας δύσκολης εποχής»: http://freeathens44.org/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce%b1%ce%b9%ce%b4%ce%b5%cf%85%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%cf%85%ce%bb%ce%b9%ce%ba%cf%8c-2 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[12] Τασούλα Βερβενιώτη, «Είμαστε η μοναδική χώρα που δεν γιορτάζει την απελευθέρωση της», https://tvxs.gr/news/ellada/12101944-i-istorikos-t-berbenioti-gia-tin-apeleytherosi-kai-ton-emfylio & «Εισήγηση Σακκά», https://drive.google.com/drive/folders/0B6Cly8AJqZZyR0N5T3NPTUVNblk [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[13] «Γιατί γιορτάζουμε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο - Χάγκεν Φλάισερ», https://vimeo.com/25877448 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[14] Πολυμέρης Βόγλης, «Μία ακόμα εθνική μας ιδιαιτερότητα.. Γιατί γιορτάζουμε την έναρξη και όχι τη λήξη του πολέμου;», Τα Νέα (25 Οκτωβρίου 2012), https://www.tanea.gr/2012/10/25/opinions/mia-akomi-ethniki-mas-idiaiterotita/ [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[15] Γι' αυτό και οι επέτειοι που προτείνονται να αντικαταστήσουν εκείνη του ελληνικού ΟΧΙ του 1940, είναι είτε η 12η Οκτωβρίου 1944 είτε η 8η / 9η Μαΐου 1945, επέτειοι που αμφότερες οφείλονται εκ των πραγμάτων στις συμμαχικές νίκες στα πεδία των μαχών, και ιδίως της ΕΣΣΔ, και όχι τόσο στην πολεμική ισχύ των αγωνιζόμενων Ελλήνων ή στις πολεμικές νίκες της μικρής Ελλάδας. Η επιλογή μίας επετείου, που να συνδέεται πρωτίστως με τις πανευρωπαϊκές ιστορικές εξελίξεις και όχι τόσο με τη νικηφόρο έκβαση του ένοπλου αγώνα του μαχόμενου ελληνικού λαού, ασφαλώς και δεν είναι τυχαία.
[16] Ενδεικτικά αυτού του κλίματος είναι τα συνθήματα του λεγόμενου αντιεξουσιαστικού χώρου, όπως τα «ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – Μελιγαλάς», «Βάρκιζα τέλος», «Τα κονσερβοκούτια δεν σκούριασαν ακόμα…..» ή το «Στο Βίτσι και στον Γράμμο…..» του ακροδεξιού χώρου. 70 χρόνια μετά, στα μυαλά ορισμένων ο Εμφύλιος συνεχίζεται.
[17] «Γιατί γιορτάζουμε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο - Αντώνης Λιάκος», https://vimeo.com/25889058 [ημ. προσβ. 12/10/2018].
[18] Έχει ενδιαφέρον το ότι ο όρος «γερμανική κατοχή» απουσιάζει κατά κανόνα από το λεξιλόγιό των εθνομηδενιστών.
[19] Νάσος Θεοδωρίδης, «28η Οκτωβρίου: Ο πόλεμος που τελικά δεν ήταν "τρικούβερτο γλέντι"», (αναδημοσίευση από την Αυγή), http://www.antirrisies.gr/node/761. [ημ.προσβ. 12/10/2018].
[20] Βέβαια αυτή η προφανώς αυθόρμητη επιστολή του Ζαχαριάδη βρισκόταν σε σύγκρουση με τα τότε συμφέροντα της ΕΣΣΔ και άρα της Διεθνούς (ίσχυε τότε ακόμα το σύμφωνο Μολότωφ - Ρίμπεντροπ), οπότε εν συνεχεία και κατόπιν έξωθεν πιέσεων αναγκάστηκε να ανασκευάσει, αποστέλλοντας άλλες δύο ανοικτές επιστολές με εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο. Βλ. «Η επιστολή του φυλακισμένου γ.γ του ΚΚΕ, Ν. Ζαχαριάδη, με την οποία υποστήριζε το καθεστώς του δικτάτορα Μεταξά εναντίον της φασιστικής εισβολής. Προκάλεσε αντιδράσεις και αργότερα χρησιμοποιήθηκε για την καθαίρεσή του». http://www.mixanitouxronou.gr/i-epistoli-tou-filakismenou-g-g-tou-kke-n-zachariadi-me-tin-opia-ipostirize-to-kathestos-tou-diktatora-metaxa-enantion-tis-fasistikis-isvolis-prokalese-antidrasis-ke-argotera-chrisimopiithike-gia-t [ημ. προσβ. 12/10/2018].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου