"Η ΜΑΡΜΑΡΟΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΗ ΝΑΞΟ - Από το 15ο αιώνα μέχρι σήμερα"

Ο Αλέκος Ε. Φλωράκης, ΔρΕθνολόγος-Λαογράφος, με καταγωγήαπό τη Νάξο συγκεντρώνει σε αυτό τοβιβλίο την πολυετή έρευνά του στοθέμα της μαρμαρογλυπτικής στη Νάξο.Παραθέτουμε αυτούσιο τον Πρόλογοτου βιβλίου που είναι και η περίληψητων περιεχομένων του.

 Κυκλοφορεί από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ “ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ”. Στη Νάξο μπορείτε να το βρείτεστο “Παλιό Βιβλιοπωλείο” και.....

στο “ΖΟΟΜ”. Λιανική Τιμή: 20 ευρώ.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Κοντά στα μεγάλα κυκλαδίτικα κέντρα της νεοελληνικής μαρμαροτεχνίας, τηνΤήνο και την Πάρο, τα οποία επεξέτειναν τη δραστηριότητά τους σε ευρύτερογεωγραφικό χώρο, η Νάξος λειτούργησε ως τοπικό κέντρο, διαθέτοντας πρώτη ύληκαι τεχνίτες. Οι αφετηρίες της ναξιακής μαρμαρογλυπτικής τοποθετούνται στατελευταία χρόνια της Λατινοκρατίας. Τότε η προϋπάρχουσα βυζαντινή παράδοσηεμπλουτίστηκε σταδιακά με δυτικές επιρροές. Η θέση του νησιού ως έδρας τουΔουκάτου του Αιγαίου (1207 – 1566) και η παρουσία των Βενετών αρχόντωνεξασφάλισαν από νωρίς ευκαιρίες εφαρμογής, κυρίως μέσω των οικοσήμων και τωναρχιτεκτονικών κατασκευών.

Αν και οι μαστόροι που φιλοτέχνησαν τα πρώιμα εκείνα μαρμαρόγλυπτα πρέπει ναήταν κατά το πλείστον Ναξιώτες, φαίνεται πιθανή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ημετάκληση τεχνιτών από την Ιταλία και τη βενετοκρατούμενη Κρήτη, οι οποίοιενίσχυσαν τη ντόπια μαστοροσύνη, εισάγοντας τεχνικές και μορφολογικέςκαινοτομίες. Από το 17ο και κυρίως το 18ο αιώνα, εντυπωσιακή είναι η επίδρασητης Πάρου, ως αποτέλεσμα της άμεσης γειτνίασης των δύο νησιών και της κοινήςδιοικητικής υπαγωγής τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η καταφανήςσυγγένεια τύπων, μορφολογίας και τεχνικής μάς επιτρέπει σε αρκετές περιπτώσειςνα μιλήσουμε για μια κοινή « παροναξιακή » παράδοση στα χρόνια τηςΤουρκοκρατίας. Αργότερα, από τα τέλη του 18ου αιώνα έως και τον 20οεπισημαίνεται έντονη επίδραση και παρουσία του άλλου μεγάλου κέντρουμαρμαρογλυπτικής των Κυκλάδων, της Τήνου. Πάντως, σε όλο αυτό το διάστημα,παράλληλα με τους Παριανούς και τους Τηνιακούς, δεν έπαψαν να εργάζονται στονησί και οι Ναξιώτες.

Δεν γνωρίζουμε μέχρι πότε συνεχίστηκε στη Νάξο η ντόπια μαρμαροτεχνικήαπασχόληση. Το 1972, κατά μαρτυρία του Νίκου Κεφαλληνιάδη, « μαρμαράδεςκαλλιτέχνες δεν υπάρχουν ». Αξίζει ωστόσο να τονιστεί ότι τα τελευταία χρόνιαπαρατηρείται επαναδραστηριοποίηση, καθώς ορισμένοι νέοι του νησιού, απόφοιτοιτης Σχολής Μαρμαροτεχνίας Πανόρμου Τήνου ή αυτοδίδακτοι, έχουν ξαναρχίσεινα δουλεύουν το μάρμαρο, στο πλαίσιο της σύγχρονης χειροτεχνίας.

Στο βιβλίο αυτό, η ναξιακή μαρμαρογλυπτική παρακολουθείται από το 15ο αιώναμέχρι σήμερα. Οι διαδοχικές φάσεις της, το ύφος και η τεχνική, οι επιδράσεις πουδέχτηκε, οι ανώνυμοι μαρμαράδες της, αλλά και όσων τα ονόματα κατέστη δυνατόννα επισημανθούν, τα ποικίλα και ποιοτικά προϊόντα της, η σύγχρονη παρουσία καιοι προοπτικές της διερευνώνται και διαφωτίζονται μέσα από συγκεκριμέναπαραδείγματα. Ειδικότερα, το βιβλίο απαρτίζεται από τρεις ενότητες, οι οποίεςσυγκεφαλαιώνουν έξι παλαιότερες μελέτες του συγγραφέα και μεγάλο αριθμόφωτογραφιών. Στο τέλος παρατίθεται συγκεντρωτική βιβλιογραφία.

Στην πρώτη και εκτενέστερη ενότητα, με τον τίτλο « Δρόμοι και επιδράσεις στηναξιακή μαρμαρογλυπτική », μελετάται η διαδρομή της τοπικής μαρμαρογλυπτικήςστο διάστημα των έξι τελευταίων αιώνων και τεκμηριώνεται η θέση της Νάξου ωςαυτόνομου κέντρου της τέχνης του μαρμάρου, πλάι στα άλλα κυκλαδίτικα κέντρα.Η έρευνα ανακοινώθηκε αρχικά στο Δ´ Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα « Η Νάξοςδιά μέσου των αιώνων » (Κωμιακή 4 – 7 Σεπτεμβρίου 2008) και δημοσιεύτηκε σεπεριληπτική μορφή, με λίγες ενδεικτικές φωτογραφίες και με επιλογήβιβλιογραφίας, στον τόμο των πρακτικών του Συνεδρίου (2013, σσ. 201 – 223). Εδώδημοσιεύεται στην πλήρη μορφή της, με την τεκμηρίωση και το σύνολο τωνφωτογραφιών.

Η δεύτερη ενότητα, με τον τίτλο « Απεραθίτισσα και Φιλωτίτισσα: δύοχαρακτηριστικά μνημεία μαρμαρογλυπτικής », επικεντρώνεται αναλυτικά σε δύοσυγκεκριμένα παραδείγματα, με αντίστοιχες μελέτες: τις ενοριακές εκκλησίες τ’Απεράθου και του Φιλωτιού, οι οποίες διαθέτουν πλούσιο μαρμαρόγλυπτοδιάκοσμο και συνδέονται με το πρόσωπο του ίδιου τεχνίτη, του ΓιαννούληΣκούτραλη ή « Ντηνιακού » (αρχές 19ου αιώνα). Η πρώτη από τις μελέτες αυτές (« Ο μαρμαράς Γιαννούλης Σκούτραλης στη Νάξο και η Παναγία η Απεραθίτισσα »)συμπεριλήφθηκε στον τιμητικό τόμο για τον καθηγητή Δημήτριο Β. ΟικονομίδηΔρυς Υψικάρηνος (Αθήνα 2007, σσ. 647 – 674). Η δεύτερη μελέτη (« Ο μαρμάρινοςγλυπτός διάκοσμος της Παναγίας της Φιλωτίτισσας Νάξου ») ανακοινώθηκε στο « Διήμερον πνευματικόν συμπόσιον Παναγία η Φιλωτίτισσα, 200ή επέτειος εγκαινίωντου ιερού ναού », (Φιλώτι 21 – 22 Αυγούστου 2006) και δημοσιεύτηκε στον τόμοΝαξιακά 2(2012), σσ. 263 – 312.

Την τρίτη ενότητα, με τίτλο « Το μάρμαρο στη σημερινή Νάξο », συνθέτουν τρίαμικρότερα άρθρα, αναφερόμενα στη λατομική αλλά και τη μαρμαροτεχνικήδραστηριότητα της σύγχρονης Νάξου, που φαίνεται να επανακάμπτει: « Τασύγχρονα λατομεία της Νάξου και ο Σανιδάς των αδελφών Καρποντίνη » (ΝαξιακάΓράμματα, αρ. 4, Ιούλ. – Σεπτ. 2012, σσ. 60 – 68), « Νικόλας Βερύκοκκος. Η τέχνητου μαρμάρου επιστρέφει στη Νάξο » (Ναξιακά Γράμματα, αρ. 1, Οκτ. – Δεκ. 2011,σσ. 50 – 54) και « Χρήστος Μπουλαξής. Δουλεύοντας το μάρμαρο και την πέτραστις Εγκαρές Νάξου » (Ναξιακά, αρ. 36/74, Μάρτ. – Μάι. 2010, σσ. 76 – 85). Καιστα τρία έχουν γίνει προσθήκες.

Το βιβλίο αυτό έχει για μένα και μια ξεχωριστή σημασία, καθώς αναφέρεται στοντόπο της καταγωγής μου, τη Νάξο. Πέραν λοιπόν του επιστημονικού μουενδιαφέροντος για το αντικείμενο, το θεωρώ και ως τιμή οφειλόμενη στην πατρικήμου οικογένεια (Εγκαρές και Γαλήνη) και κατά ένα μικρό μέρος στη μητρική μου(Απεράθου). Γι’ αυτό και οφείλω χάριτες στους αδελφούς Νίκο, Μανούσο καιΑπόστολο Καρποντίνη και στο γιο του πρώτου, Γιάννη, ιδιοκτήτες των λατομικώνεπιχειρήσεων « Αφοί Καρποντίνη - Ναξιακά Μάρμαρα Ο.Ε. », οι οποίοι, με τοενδιαφέρον και την αγάπη τους για το νησί, ανέλαβαν σημαντικό μέρος τηςεκδοτικής δαπάνης. Ανάλογες ευχαριστίες, για οικονομική ενίσχυση μέσωπαραγγελίας αντιτύπων, οφείλω και στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, ΤμήμαΚοινωνικής Αλληλεγγύης Κυκλάδων. Οι ευχαριστίες μου, τέλος, προς τον παλαιόσυνεργάτη και φίλο, τον εκδότη Στρατή Γ. Φιλιππότη και το γιο του Ανδρέα,παραμένουν διαρκείς και αμέριστες.