Ο κ. Τσίπρας στη Λατινική Αμερική

Από τον Νικόδημο
1. Διάβασα πως ο κ. Τσίπρας επισκέφθηκε τη Βραζιλία στις 18-19 Δεκεμβρίου και την Αργεντινή στις 27 του ίδιου μήνα. Αυτές οι χώρες, ανακοίνωσε το κόμμα, “ορθοπόδησαν με προοδευτικές και αριστερές κυβερνήσεις στο τιμόνι και αφού τις είχαν χρεοκοπήσει προηγουμένως τα νεοφιλελεύθερα δόγματα”. Έτσι ο κ. Τσίπρας θα μαζέψει εμπειρίες κι επιχειρήματα για τρόπους (με αριστερή προοδευτική κυβέρνηση του Σύριζα) να βγει και η Ελλάδα από την κρίση.
Βέβαια, όλα αυτά είναι κουταμάρες των συριζιτών. Υποθέτω πως στηρίζονται στις απόψεις της.... κ. Νάομι Κλάιν (Το Δόγμα του Σοκ, Αθήνα 2010), και μάλιστα κατάλληλα φιλτραρισμένες από την αναρχοαριστερή νοοτροπία. Διότι ούτε η Βραζιλία ούτε η Αργεντινή είχαν αριστερές κυβερνήσεις – ούτε καν προοδευτικές. Ναι, η Ουρουγουάη και η Βενεζουέλα έχουν αριστερές κυβερνήσεις. Ο Ισημερινός έχει έντονα αντι-Αμερικανικές διαθέσεις, όπως και μερικές άλλες χώρες. Αλλά τέτοια φαινόμενα δεν έχουν πολλή σχέση με τις αναρχοαριστερές ασυναρτησίες του Σύριζα και οπωσδήποτε δεν έσωσαν τις χώρες αυτές από χρεοκοπία.
Η Βραζιλία δεν χρεοκόπησε με την αυστηρή έννοια της λέξης, όπως η Ελλάδα, Πορτογαλία κλπ. Από την οικονομική κρίση της, που άγγιζε τη χρεοκοπία, στην δεκαετία του 1990 βγήκε έχοντας εφαρμόσει προγράμματα του ΔΝΤ ως το 2005 υπό την προεδρία του Ιγνάσιο Λούλα. Αλλά εκτός από ποδόσφαιρο, η Βραζιλία διαθέτει τεράστιους φυσικούς πόρους και δικές της πολυεθνικές. Η άνθηση της οικονομίας της οφειλόταν στα προγράμματα λιτότητας, στους φυσικούς πόρους της, στις άμεσες ξένες επενδύσεις (ναι!) που έφεραν ανάπτυξη και στις δραστηριοποιημένες δικές της πολυεθνικές.
Η Αργεντινή παρουσιάζει μια πολύ διαφορετική περίπτωση καθώς εδώ κι ενάμιση αιώνα έχει διεφθαρμένες δικτατορικές κυβερνήσεις.

2. Υποθέτω πως ο κ. Τσίπρας δεν επισκέφθηκε τη Βενεζουέλα λόγω της σοβαρής ασθένειας του προέδρου Τσάβες. Εκεί όμως θα έβρισκε μια πραγματική αριστερή “προοδευτική” κυβέρνηση.
Ο Τσάβες επανεξελέγη το 2006, όπως και πρόσφατα, προωθώντας σοσιαλιστική πολιτική τύπου Κάστρο. Θεωρητικά υπάρχουν χιλιάδες συνοικιακά συμβούλια και αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις, αλλά στην πράξη ο Τσάβες δέχεται τεράστια προσωπολατρία και έχει δημιουργήσει ένα συγκεντρωτικό σύστημα εξουσίας δίνοντας αθέμιτες επιδοτήσεις και παροχές.
Η μόνη πραγματική πρόοδος παρουσιάζεται στη γιγάντωση του κράτους και της εθνικής υπερηφάνειας. Κατά τα άλλα, παρά τα άφθονα πετρέλαια της χώρας, οι πλείστοι κάτοικοι, μέλη των συνοικιακών συμβουλίων κι εργαζόμενοι στις αυτοδιαχειριζόμενες ή κρατικές επιχειρήσεις, ζούνε με περίπου 1000 δολάρια το έτος – εδώ και τρεις δεκαετίες!
Ελπίζω οι αναγνώστες να μη νομίζουν πως προωθώ ή έστω συμφωνώ με τις πρακτικές των ΗΠΑ στη διεθνή (και στην εθνική τους) σφαίρα, ή τη “Συναίνεση της Ουάσινγκτον” ή τις μωρόδοξες νεοφιλελεύθερες πολιτικές οι οποίες ουδεμία σχέση έχουν με τον κλασικό φιλελευθερισμό που θέλει ανθρώπους ελεύθερους με ελεύθερη πρόσβαση στη γη. Αυτά τα έχω συζητήσει εκτενώς σε διάφορα άρθρα όπως Αγορές και Χρήμα, Αγορές και Κρίση, Αγορά Εργασίας, κυρίως Κάπηλος Καπιταλισμός και Χρέη Α-Ε.
Και όταν γράφω “ελεύθερη πρόσβαση στη γη” δεν εννοώ πως πρέπει να γίνει ανακατανομή γαιών, όπως στις αρχές του 21ου αιώνα με το Κίνημα των Ακτημόνων στη Βραζιλία. Ανακατανομές γαιών έχουν γίνει επανειλημμένα μόνο για να εξελιχθούν δύο δεκαετίες αργότερα σε φιάσκα κι επιστροφή στην πρότερη κατάσταση. Εννοώ απλά την επιστροφή στο Δημόσιο της δημόσιας αξίας όπως αντανακλάται επακριβώς στις αξίες εδαφών, ή με άλλα λόγια τη Γεωφορολόγηση.

3. Η Αργεντινή, ανέφερα, είναι διαφορετική περίπτωση. Η μια δικτατορία διαδέχεται την άλλη, η μια χρεοκοπία ακολουθεί την άλλη, με τελευταία εκείνη του 2001, ενώ τώρα φαίνεται πως ετοιμάζεται μια νέα. Η τάξη των μεγάλων γαιοκτημόνων και όσοι έχουν εισόδημα από την πρόσοδο δεν επηρεάζονται ούτε από δικτατορίες ούτε από κρίσεις. Τον Μάιο μάλιστα του 2012 ο κυβερνήτης του Μπουένος Άιρες Daniel Scioli προσπάθησε να περάσει κάποιο μέτρο με το οποίο θα αυξανόταν ένας φόρος επί των γαιών, όμως απέτυχε παταγωδώς (Hannah Flint ‘Buenos Aires Governor decrees land-revaluation’ στην The Argentina Independent 31/5/2012).
Το 2007 σε διάγγελμά του προς το έθνος ο πρόεδρος Νέστορ Κίρχνερ είπε πως όταν οι ξένοι πιστωτές της χώρας ζήτησαν να γίνει μια συμφωνία με το ΔΝΤ ο ίδιος αρνήθηκε – σύμφωνα με τη Ναόμι Κλάιν (σ 613). Αλλά η Κλάιν δεν μας λέει πως το ζεύγος Κίρχνερ ανήκει σε κείνη την ευλογημένη τάξη των γαιοκτημόνων που πλουτίζουν συνεχώς από κερδοσκοπικές αγοραπωλησίες γης. Ίσως διότι δεν πολυκαταλαβαίνει τέτοιες δραστηριότητες.
Πρόεδρος τώρα είναι η κα Κριστίνα Φερνάντεζ ντε Κίρχνερ, σύζυγος του Νέστορα. Όταν ο κ. Κίρχνερ έγινε πρόεδρος το 2003 η περιουσία τους εκτιμήθηκε στα επτά εκμ πέζος (=$ 2,35 εκμ). Το 2010 ανέβηκε στα $ 18 εκμ και συμπεριλάμβανε 27 μονοκατοικίες, διαμερίσματα, μαγαζιά και ξενοδοχεία. Σε μια και μόνο εμπορική συναλλαγή ο κ. Κίρχνερ αγόρασε ένα οικόπεδο για $ 50000 και το πούλησε δύο χρόνια αργότερα για $ 2,4 εκμ. Πρόσφατα, πάλι, όταν δημοσιεύθηκε πως υπήρξε οικονομικό όφελος από μια αγοραπωλησία γης αξίας $ 300 εκμ, η εισαγγελέας στην οποία ανατέθηκε η διερεύνηση ήταν η ανιψιά των Κίρχνερ! (Βλ. Mount I. and Sherwel P. ‘The Argentine President and her empire in the South’ στην Daily Telegraph, 12/2/2012.)

4. Είμαι βέβαιος πως ο κ. Τσίπρας δεν επισκέφθηκε την Αργεντινή για να εντρυφήσει σε διαπλοκές κερδοσκοπίας και συγκαλύψεων. Άλλωστε ο ίδιος είναι γόνος πλούσιου εργολάβου με κάποιες γνώσεις αγοραπωλησιών γης και η Βουλή των Ελλήνων δεν έχει να μάθει τίποτα για συγκαλύψεις από την Αργεντινή. Ούτε θα τον ενδιέφερε, φαντάζομαι, η αναβίωση της διεκδίκησης των νησιών Φόλκλαντ που η κα. Κίρχνερ προώθησε με σπουδή και φανφάρες για να κρατά την προσοχή του λαού σε κάτι πιο συναρπαστικό από την οικονομική κατάσταση.
Τα νησιά Φόλκλαντ κατοικούνται από Βρετανούς (Φολκλάντερ; Φολκλαντέζους;) και ανήκουν στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 1830 περίπου, αλλά όταν εκεί ανακαλύφθηκε μπόλικο πετρέλαιο, η Αργεντινή αποφάσισε πως πρέπει να τα έχει κι έτσι τον Απρίλιο 1982 εισέβαλε στα νησιά. Η Σιδηρά κα. Θάτσερ αμέσως έστειλε αρμάδα και αεροπλάνα και νίκησε τις Αργεντινές δυνάμεις κατά κράτος. Αυτό δεν ήταν δύσκολο αφού η Αργεντινή αντιμετώπιζε, πάλι, μια κρίση επικείμενης χρεοκοπίας και οι στρατηγοί προτιμούσαν να εξοντώνουν τους ντόπιους αντιπάλους τους. Βέβαια, και η κα. Θάτσερ χρειαζόταν μια επιτυχία μεγάλης κλίμακας για να παραμείνει στην εξουσία.
Γιαυτό, εικάζω, ο κ Τσίπρας δεν συνομίλησε με την κα. Κίρχνερ αλλά τον αντιπρόεδρο, Αρμάνδο Μπουντού, και τον υπουργό Παιδείας, Αλμπέρτο Σιλεόνι.

5. Πολύ ορθά ο Σύριζα (Η Αυγή) θα παρουσιάσει αυτήν τη Λατινοαμερικανική περιοδεία του κ. Τσίπρα ως μέγα γεγονός, έστω κι αν είναι πολύ ελλιπής αφού δεν συμπεριέλαβε τη Βενεζουέλα, τον εξαιρετικά δυναμικό Ισημερινό και τη Χιλή. Με τις εμπειρίες του, οπωσδήποτε, θα σκαρφάλωσε ο κ. Τσίπρας αρκετά σκαλοπάτια απαραίτητης ωρίμανσης.
Από τη Βραζιλία άκουσε αρκετές συμβουλές από τον Ιγνάσιο Λούλα που μπορούν να συνοψισθούν στο «να μη γίνεται αποκλειστική συζήτηση για την κρίση και τις τραγικές συνέπειες αλλά για λύσεις εξόδου.» Αλλά, όπως έγραψα νωρίτερα (§ 1), η λύση που βρήκε ο Βραζιλιάνος ήταν η εφαρμογή του προγράμματος του ΔΝΤ!
Από τον Αργεντινό αντιπρόεδρο άκουσε πως χρειάζεται εμβάθυνση της δημοκρατίας και απασχόλησης, επίσης επένδυση στην έρευνα και τεχνολογία, όπως πχ ραντάρ! Η “απασχόληση” (δηλαδή θέσεις εργασίας) είναι εύκολο νόημα. Αλλά η “εμβάθυνση δημοκρατίας” μου ακούγεται κάπως αινιγματικό για να μην πω οξύμωρο. Το πώς θα γίνει τεχνολογική έρευνα, όπως π.χ. σε ραντάρ, εδώ στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας είναι άλλο αίνιγμα. Αλλά ο υπουργός Παιδείας έμεινε σε απλά γεγονότα όπως ότι αυξήθηκε το ΑΕΠ και ο αριθμός εισακτέων στα Πανεπιστήμια και ο αριθμός Πανεπιστημίων αλλά μειώθηκαν δραστικά οι άνεργοι.
Και ο κ. Τσίπρας έκανε τη δική του συνεισφορά από τη σύγχρονη σοφία της Ελληνικής αναρχοαριστεράς με την έκκληση να ενωθούν όλοι στον αγώνα για δημοκρατία, προκοπή και δικαιοσύνη. Μόνο που για να επέλθει προκοπή και δικαιοσύνη (η “δημοκρατία” είναι σαπουνόφουσκα) αυτοί οι αγωνιστές θα πρέπει να εργαστούν συνεισφέροντας περισσότερα από όσα σπαταλούν.
Άραγε ανακάλυψε ο κ. Τσίπρας πως στις 9/10/2010 χιλιάδες οικογένειες έκαναν κατάληψη του πάρκου “Αμερικανός Ινδιάνος” στην περιοχή της Villa Soldati στο Μπουένος Άιρες και μετά απλώθηκαν σε κύματα σε άλλες περιοχές;
Όλοι αυτοί ήταν ακτήμονες.
“Αν η Αργεντινή είχε την ίδια πυκνότητα πληθυσμού [όπως η Γαλλία] με το πλούσιο έδαφος των pampa [λιβάδια] θα μπορούσε άνετα να συντηρεί 275 εκμ ανθρώπους αντί για 34 εκμ” – έγραψε το 1995 ο J.Busey ειδικός για τη Λατινική Αμερική στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο (Latin American Political Guide New York, R.Schalkenbach Foundation 1995).
Σήμερα η Αργεντινή έχει πληθυσμό 39 εκμ. Περίπου 85% αυτού του πληθυσμού ζουν σε μόλις 1% της συνολικής έκτασης της χώρας και το 90% των εδαφών, που είναι από τα πιο γόνιμα στον κόσμο, μένουν πολύ αραιά κατοικημένα ή και αχρησιμοποίητα.
Πολύ αμφιβάλλω αν οι κκ αντιπρόεδρος και υπουργός Παιδείας έθιξαν το θέμα της φοβερής φτώχειας που μαστίζει τα εκατομμύρια των ακτημόνων Αργεντινών.

6.  Ο κ. Τσίπρας δεν χρειαζόταν να ταξιδέψει στην Αργεντινή (ή στη Βραζιλία) για να μάθει τα πιο ουσιαστικά πράγματα αυτής της πρώην Ισπανικής αποικίας. Ένα-δυό βιβλία σαν αυτό του J. Busey θα του έδιναν τις πληροφορίες. Όντως όλοι θα μπορούσαμε να μάθουμε σοβαρά και χρήσιμα πράγματα.
Στα σχολεία της Αργεντινής, πχ. οι μαθητές σίγουρα διδάσκονται πως ο στρατηγός Manuel Belgrano σχεδίασε τη σημαία της χώρας και πολέμησε τον Μάιο 1810 για την ανεξαρτησία της από το Ισπανικό στέμμα. Αλλά αυτός έκανε πολύ περισσότερα και σημαντικά. Γεννημένος το 1770 σε πλούσια οικογένεια, πήγε στην Ισπανία και σπούδασε στο διάσημο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα. Εκεί έμαθε για τους Γάλλους Φυσιοκράτες και τον ένα φόρο επί της αξίας της γης (l’impôt unique) ο οποίος θα χρηματοδοτούσε όλες τις δημόσιες δαπάνες για όλες τις δημόσιες υπηρεσίες. Στην επιστροφή του πρότεινε την εφαρμογή αυτού του μέτρου αλλά οι ευγενείς γαιοκτήμονες του Rio dela Plata (οι περισσότεροι γεννημένοι στην Ισπανία με τον τίτλο peninsulares) δεν ήθελαν ούτε να συζητήσουν το θέμα ειδικά με έναν επίσης ευγενή αλλά criollo (γεννημένο στην Αργεντινή κι έτσι κατώτερο)!
Μετά την ανεξαρτησία του 1810 ο Belgrano ενέπνευσε με τις ιδέες του τον Bernandino Rivadavia καθώς και οι δύο ήταν μέλη του κυβερνητικού σώματος Primera Junta, και το 1826 όταν ο Rivadavia έγινε πρόεδρος, αφού είχε ήδη επιβάλει έναν φόρο επί της περιουσίας, δημιούργησε σύστημα παιδείας κι έχτισε σχολεία• δημιούργησε το νόμισμα της χώρας και ίδρυσε τράπεζες: αρχή του ήταν “Κανείς δεν θα χρησιμοποιεί τη γη έτσι που να αποκλείσει άλλους”. Και η χώρα ευημερούσε.
Αλλά οι γαιοκτήμονες είχαν άλλες βλέψεις και σταδιακά κατήργησαν τους φόρους επί της προσόδου. Παράλληλα ο πρόεδρος Roca στις δεκαετίες 1870 και 1880 έκανε εκκαθαρίσεις των ιθαγενών μέχρι το Rio Negro. Όταν στο τέλος του 19ου αιώνα κατέφθαναν εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες (όπως και στις ΗΠΑ), δεν έβρισκαν γη ελεύθερη: όλες οι περιοχές είχαν καταληφθεί. (Βλ. F Harrison 2008, The Silver Bullet London, I.U; Μαδρίτη Ediciones Gondo, 2010.)
Κρίμα που ο κ. Τσίπρας δεν πήγε και στην Κούβα όπου θα ανακάλυπτε πως ο Ραούλ Κάστρο στις 11/11/2011 ακύρωσε την πολιτική του αδελφού του Φιντέλ επιτρέποντας την ιδιωτική γαιοκτησία ξανά. Θα ακολουθήσουν τα Καζίνα!

7. Γνώριζε ο κ. Τσίπρας ότι την ώρα που συνομιλούσε με τους αξιωματούχους, γίνονταν λεηλασίες μαγαζιών και σκοτώνονταν άνθρωποι; Ή ότι η αύξηση πληθωρισμού κρυβόταν περίτεχνα από τους κυβερνητικούς αξιωματούχους, που φυσικά δεν ήξεραν τα αίτια;
Εκτός από τα γόνιμα εδάφη της, εκτός από τις καλλιέργειες, τα κοπάδια και τα γαλακτοκομικά της, η Αργεντινή έχει τεράστια ορυκτά πλούτη – ουράνιο, πετρέλαιο, χαλκό, κασσίτερο, μόλυβδο, ψευδάργυρο και το ασήμι που αρχικά προσέλκυσε τους Ισπανούς κονκισταδόρες.
Ο Belgrano και, πιο πολύ, ο Rivadavia ήθελαν μέσω της Γεωφορολόγησης ένα σύστημα γαιοκτησίας που θα εμπόδιζε την ανάπτυξη των μεγάλων κτημάτων (κάτι κοινό στην Ισπανία) και θα επέτρεπε στην κυβέρνηση να κρατά την ιδιοκτησία της γης εθνική έτσι που όποιος ήθελε, και είχε την ικανότητα, να μπορεί να τη χρησιμοποιεί παραγωγικά και όχι για κερδοσκοπία, όπως έκαναν και κάνουν οι πρόεδροι της χώρας. Σήμερα, όπως σε πολλές άλλες χώρες, λίγες μόνο οικογένειες έχουν τεράστια κτήματα (estancias ή haciendas), που στις πλείστες περιπτώσεις τα χρησιμοποιούν ανεπαρκέστατα, για βοσκή κυρίως, ενώ θα μπορούσαν με λίγη πρόσθετη επένδυση κι εργασία να παράγουν πολύ πλούτο (Βλ. Busey, 1995).
Γιαυτό κάθε τόσο δεκάδες χιλιάδες ακτήμονες, πολλοί εκ των οποίων ζουν σε παράγκες και καλύβες έξω από τις μεγαλουπόλεις, κυρίως στον Νότο, συγκεντρώνονται και καταλαμβάνουν πάρκα και πλατείες φωνάζοντας “Δεν θέμε παροχές κι επιδοτήσεις – μόνο ένα κομμάτι γης να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας.” (Βλ. F.Harrison 2012 The Traumatised Society London: κεφ.7.)
Αμφιβάλλω αν ο κ. Τσίπρας εννοούσε κάτι τέτοιο έστω και απόμακρα όταν έκανε την έκκληση του για “προκοπή και δικαιοσύνη”.