ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Οι τριβές για το νερό μετα
Οι τριβές για το νερό μεταξύ της ορεινής ενδοχώρας και της τουριστικής δυτικής και νοτιοδυτικής ακτής εντείνονται, καθώς τα αναγκαία έργα έχουν καθυστερήσει και ο δήμος δίνει προσωρινές λύσεις μέσω αφαλάτωσης.
Τον Φεβρουάριο ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων με ανακοίνωσή του ενημέρωσε τους κατοίκους του νησιού πως τα υπάρχοντα αποθέματα νερού στους δύο ταμιευτήρες του νησιού, την λιμνοδεξαμενή Εγγαρών (χωρητικότητας 600.000 κυβικών) και του φράγματος της Φανερωμένης (χωρητικότητας 1,6 εκατ. κυβικών), ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Μεταξύ άλλων, στην ανακοίνωση που εξέδωσε, «πρότεινε» 11 μέτρα αντιμετώπισης της λειψυδρίας. Η ανακοίνωση αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του δήμου.
Τον Μάρτιο του 2024 η Διεύθυνση Περιβάλλοντος του Δήμου στην εισήγησή της προς το δημοτικό συμβούλιο περιέγραφε την κατάσταση των υδατικών αποθεμάτων με μελανά χρώματα, προτείνοντας κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης.
Έτσι, στις υφιστάμενες μισθωμένες γεωτρήσεις από το Δήμο και στην ήδη υπάρχουσα (προσωρινή) μονάδα αφαλάτωσης από το 2018 από το Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, ήρθαν να προστεθούν συστήματα αφαλάτωσης με τα οποία θα καλύπτονταν η αυξημένη ζήτηση του καλοκαιριού. Συνολικά οι αφαλατώσεις συνεισφέρουν 3.600 κυβικά μέτρα νερού ημερησίως στο δίκτυο του νησιού.
Μαζί με τις αφαλατώσεις ήρθε και η αύξηση των δημοτικών τελών. Η αύξηση για το τέλος ύδρευσης ανακοινώθηκε αρχικά τον Απρίλιο σε συνεδρίαση της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Νοτίου Αιγαίου από τον δήμαρχο Δημήτρη Λιανό. Το μέτρο ψηφίστηκε στο δημοτικό συμβούλιο από την πλειοψηφία στις 13 Μαϊου, έχοντας μάλιστα αναδρομική ισχύ από τον Ιανουάριο 2024.
Η αύξηση των τελών ύδρευσης προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις κυρίως στην κεντρική και ορεινή Νάξο, με την αντιπαράθεση να κορυφώνεται στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου της 16ης Ιουλίου. Οι κάτοικοι στα ημιορεινά και ορεινά της Νάξου είδαν την τιμή του νερού να αυξάνεται από 100% έως και 690% σε κάποιες περιπτώσεις, καθώς το ειδικό καθεστώς που υπήρχε προ Καλλικράτη για τα χωριά που έδιναν νερό στη Χώρα ουσιαστικά έπαψε να ισχύει. Επιπλέον οι κάτοικοι ζητούν να ξεκινήσει συζήτηση για την τιμολόγηση από μηδενική βάση, καθώς διαμαρτύρονται πως δεν έχουν ανταποδοτικά οφέλη στα χωριά τους.
Ένα ακόμα πρόβλημα που επισημάνθηκε ήταν οι παράνομες συνδέσεις στο δίκτυο που υφίστανται ακόμα και σήμερα χωρίς να έχει βρεθεί λύση.
Λειψυδρία: μια προαναγγελθείσα κρίση
Η Νάξος είχε υποφέρει έντονα στην περίοδο έντονης λειψυδρίας στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και τις αρχές του ’90. Οικογένειες μικροκαλλιεργητών και κτηνοτρόφων καταστράφηκαν οικονομικά γιατί τα πηγάδια γέμισαν θάλασσα. Το νερό κυριαρχούσε ως θέμα συζήτησης σε κάθε σπίτι. Πηγάδια και γεωτρήσεις ξεκίνησαν ν’ ανοίγονται τότε στο νησί σε μεγάλη κλίμακα, με την ελπίδα της ανεύρεσης μιας φλέβας νερού που θα έκανε το ξερό χώμα να πρασινίσει ξανά.
Την ίδια εποχή ο τουρισμός είχε ξεκινήσει στην πόλη της Νάξου, με επεκτατική διάθεση προς τις κοντινές δυτικές παραλίες, αλλά σε ήπιους ρυθμούς. Το high season κρατούσε ένα μήνα περίπου μέχρι τις 15 Αυγούστου. Ο δήμος τότε, σε μια προσπάθεια να μην γίνεται σπατάλη νερού, σε συνεργασία με τους ξενοδόχους ενημέρωνε τους επισκέπτες να είναι προσεκτικοί με το νερό.
Το φάντασμα της λειψυδρίας δεν έπαψε ποτέ να πλανάται πάνω απ’ το νησί. Η τελευταία προειδοποίηση που έπρεπε να μας είχε ευαισθητοποιήσει ώστε να ξεκινήσουν προληπτικά τα έργα για επάρκεια στο νερό ήταν το 2016-2018. Όλοι περίμεναν την ολοκλήρωση του φράγματος του Τσικαλαριού που δυστυχώς δεν τέλειωσε ποτέ – αν και εγκαινιάστηκε αρκετές φορές.
Αυξημένη κατανάλωση, μειωμένη προσφορά
Ο Φώτης Μαυρομμάτης, αντιδήμαρχος Ύδρευσης και Αποχέτευσης, στις συνεντεύξεις του, δεν εξωραΐζει την πραγματικότητα. Επαναλαμβάνει συχνά πως βρισκόμαστε «στη χειρότερη κατάσταση των τελευταίων 25 ετών σε επίπεδο βροχοπτώσεων και αποθεμάτων. Τα αποθέματα νερού είναι μόλις το 1/10 των περσινών». Η κατάσταση «βαίνει επιδεινούμενη καθημερινά», τονίζει.
Την ίδια ώρα η κατανάλωση αυξάνεται. «Πέρυσι την περίοδο της αιχμής είχαμε περίπου 12.000 κυβικά κατανάλωση στην ενότητα Νάξου», ενώ φέτος «αναμένεται να φτάσουμε ακόμη και στις 16.000 m3 νερό την ημέρα», παραδέχεται ο αντιδήμαρχος. Εν τω μεταξύ, κάποιες από τις γεωτρήσεις που έδιναν νερό στο νησί έχουν χάσει την δυναμικότητά τους. Παρ΄ όλα αυτά, δεν έχει υπάρξει κάποια ιδιαίτερη καμπάνια για την εξοικονόμηση του νερού. Η δημοτική αρχή κρατά «χαμηλούς τόνους», όπως αναφέρει ο αρμόδιος αντιδήμαρχος.
Όσον αφορά τα μελλοντικά σχέδια για επάρκεια στο νερό, ο ίδιος κάνει λόγο για ένα master plan δεκαετίας το οποίο περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, εργοστάσιο αφαλάτωσης και βιολογικός καθαρισμός τρίτου βαθμού προκειμένου να βοηθηθεί ο πρωτογενής τομέας, ο οποίος πάντως προς το παρόν βρίσκεται αντιμέτωπος με τις καταστροφικές συνέπειες της λειψυδρίας.
Ο Στέλιος Βαθρακοκοίλης, παραγωγός, μιλώντας στην EΡΤ News, μιλά για τραγική κατάσταση στον πρωτογενή τομέα. Τα πηγάδια αδειάζουν, η παραγωγή της πατάτας Νάξου (προϊόν ΠΓΕ) συρρικνώνεται δραματικά. «Εδώ και πολύ καιρό ζητάμε από την Πολιτεία ο βιολογικός καθαρισμός του Δήμου, που καθημερινά στέλνει εκατομμύρια κυβικά μέτρα στη θάλασσα με ακατάλληλο τρόπο, να αποκτήσει τριτοβάθμια επεξεργασία για να εμπλουτιστεί ο υδροφόρος ορίζοντας του νησιού. Αν αυτό είχε γίνει, εμείς οι αγρότες δεν θα είχαμε πρόβλημα με το νερό», αναφέρει.
Ο Ηλίας Νόκας, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου, λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» πως μέσα στο 2024 στη Νάξο δόθηκαν περίπου 20 άδειες για ιδιωτικές γεωτρήσεις, ενώ για το ίδιο χρονικό διάστημα στην Πάρο δόθηκαν 70 με 80 άδειες. Στη Νάξο ο δήμος πήρε άδεια για τρεις – τουλάχιστον – νέες γεωτρήσεις εντός του έτους. «Οι αγρότες δεν μπορούν ν’ αντέξουν το κόστος μιας γεώτρησης, τα χρήματα είναι πάρα πολλά και το κόστος της λειτουργίας μεγάλο», λέει ο Νόκας.
Η εξοικονόμηση του νερού, όπως αναφέρει ο Νόκας, μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. «Η διαχείριση του προβλήματος δεν είναι μονοσήμαντη. Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να κοιτάξουμε τις διαρροές. Ένας άλλος τρόπος είναι η τιμολόγηση του νερού, που θα μπορούσε να καταστήσει την χρήση του νερού αποτρεπτική για να ποτίσουμε τον κήπο μας». Για τον Νόκα δεν δικαιολογείται να έχει τόσο μεγάλες καταναλώσεις η δυτική και νοτιοδυτική Νάξος για τον κόσμο που υποδέχεται. «Αυτό συμβαίνει γιατί το πότισμα των κήπων γίνεται από νερό του δικτύου», εξηγεί. Αυτό που θα ήταν οπωσδήποτε χρήσιμο θα ήταν μια καμπάνια που θα ενημέρωνε τον κόσμο με κάθε πρόσφορο μέσο και τρόπο για την εξοικονόμηση νερού. «Αυτό δεν το έκανε κανείς μέχρι στιγμής», αναφέρει ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Υδάτων.
Οι πισίνες και το γκαζόν
Αν κοιτάξει κάποιος τον χάρτη με τις πισίνες που δημοσίευσε πρόσφατα το Digital Paros («Οι πισίνες ως δείκτης υπερτουρισμού») θα διαπιστώσει πως το βάρος της τουριστικής ανάπτυξης της Νάξου βρίσκεται στα δυτικά-νοτιοδυτικά παράλια του νησιού. Αυτό αποτελεί μια ένδειξη, όχι μόνο για τον αριθμό πισίνων και την κατανάλωση νερού προκειμένου αυτές να γεμίσουν, αλλά και για τους κήπους των καταλυμάτων που ποτίζονται από το δίκτυο.
Η Νίκη Κεφαλά, γεωπόνος με μακροχρόνια εμπειρία στην κατασκευή κήπων, μας εξηγεί πως η κατανάλωση για το πότισμα των κήπων και ιδιαιτέρως του χλοοτάπητα είναι μεγάλη, ωστόσο δεν γνωρίζει η ίδια αν το πότισμα γίνεται πάντα από το δίκτυο ύδρευσης ή από κάποια ιδιωτική γεώτρηση. Σε πολλές περιπτώσεις – όχι πάντα – χρησιμοποιείται μια θερμόφιλη ποικιλία γρασιδιού ώστε η κατανάλωση νερού να είναι λιγότερη, αλλά και πάλι, για ένα νησί που δεν έχει νερό, δεν είναι μικρή.
Η λύση που προτείνεται – και εφαρμόζεται ήδη στη Νότια Ευρώπη – ειδικά για τη Νότια Ελλάδα και τα πιο άνυδρα νησιά είναι ο μεσογειακός κήπος: αρωματικά φυτά και αγρωστώδη, θάμνοι και δέντρα που είναι προσαρμοσμένα στο ξερό, ντόπιο περιβάλλον έχουν από ελάχιστη, έως καθόλου απαίτηση για νερό.
Κάποιοι έχουν ήδη αφήσει το γκαζόν να ξεραθεί, κυρίως σε κατοικίες, αναγνωρίζοντας το πρόβλημα. Δεν ισχύει το ίδιο όμως στις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και τα τουριστικά καταλύματα που καλύπτουν την δυτική Νάξο, από τον Αγ. Γεώργιο της Χώρας μέχρι την απάτητη παραλία της Αγιασού.
Σχετικά με τις πισίνες, η συζήτηση αφορά την τιμολόγηση του νερού, που για μια τέτοια χρήση θα έπρεπε να είναι πιο ακριβή. Επιπλέον, εφ’ όσον σκεπαστεί η πισίνα, το νερό της μπορεί να χρησιμοποιηθεί και την επόμενη χρονιά, όπως μας λέει ξενοδόχος του νησιού. Το νερό της υδατοδεξαμενής ανακυκλώνεται όταν υπερχειλίζει, καθαρίζεται και επιστρέφει πάλι στην δεξαμενή. Το συμπλήρωμα που θα χρειαστεί σε νερό δεν αποτελεί μεγάλη ποσότητα, σημειώνει. Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να απαντήσει με σιγουριά πόσα καταλύματα ακολουθούν αυτή την πρακτική.
| Τα μικρο-φράγματα της Απείρανθου |
|---|
| Το 1987 η κοινότητα της Απειράνθου με πρόεδρο τον Μανώλη Γλέζο με την συνδρομή του υπουργείου Γεωργίας ξεκίνησε ένα πρόγραμμα κατασκευής φραγμάτων, προκειμένου να μειώσει την απορροή του βρόχινου νερού που χανόταν προς τη θάλασσα και να εμπλουτίσει τον υπόγειο υδροφορέα. Το έργο αυτό μνημονεύεται ως τις μέρες μας ως ένα παράδειγμα αειφόρου διαχείρισης. Ο Νόκας, αναφερόμενος στη λύση των μικρών φραγμάτων, αναφέρει πως ο Γλέζος «έβαλε τα γυαλιά στον τεχνικό κόσμο της χώρας, χωρίς να είναι ειδικός και υπήρξε πρωτοπόρος για τον τεχνητό εμπλουτισμό που κανείς από εμάς δεν ασχολούνταν τότε». Αν κάτι μπορεί να δώσει βιώσιμη λύση για το νερό είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός και η συνεργασία όλων, χωρίς τοπικισμούς, προκειμένου να αξιοποιηθούν υπόγεια ύδατα στα ορεινά της Νάξου που τώρα χάνονται καταλήγοντας στη θάλασσα. |
Η λύση – και το κόστος – των αφαλατώσεων
Αυξανόμενα, η Νάξος, όπως πολλά άλλα Κυκλαδονήσια, έχουν στραφεί στις αφαλατώσεις για να λύσουν το πρόβλημα της αυξημένης ζήτησης και της μειούμενης φυσικής προσφοράς. Στην ήδη εγκατεστημένη από το 2016 αφαλάτωση στο Καρνάγιο μέσα στην πόλη της Νάξου, προστέθηκε ένα δεύτερο σύστημα δυναμικότητας 1000 κυβικών/ημέρα. Παράλληλα, μπροστά στο δημαρχείο τοποθετήθηκαν δύο νέα συστήματα αφαλάτωσης δυναμικότητας 600 και 1.000 κυβικών μέτρων ημερησίως.
Οι τελευταίες μονάδες που τοποθετήθηκαν μπροστά στο δημαρχείο προκάλεσαν αντιδράσεις, για παράδειγμα από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων και Μηχανικών Νάξου. Τα τρία κοντέινερ στο πάρκινγκ μπροστά στο δημαρχείο και άλλα δυο σε απόσταση 300 μέτρων περίπου μαζί με τις συνοδές κατασκευές (isobox και τεράστιες μαύρες δεξαμενές ) δίπλα σε καταστήματα εστίασης, ισχυρίζεται ο Σύλλογος, μετατρέπουν ένα από τα πολυσύχναστα σημεία της πόλης σε «βιομηχανική» ζώνη.
Για τη δημοτική αρχή, η αισθητική δεν ήταν προτεραιότητα· έπρεπε να γίνει το παν για να μη μείνει το νησί από νερό. Όμως αυτό το δίλημμα θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, αν είχαν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα όταν ο χρόνος το επέτρεπε. Η περίοδος λειψυδρίας του 2016 ήταν ένα ακόμα καμπανάκι, που όμως – για άλλη μια φορά – δεν οδήγησε στην απαραίτητη κινητοποίηση.
Ο Αλέξανδρος Υφαντής, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας συστημάτων αφαλατώσεων SYCHEM, λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» πως η Νάξος αποτελεί την εξαίρεση στις Κυκλάδες, καθώς ο δήμος ενδιαφέρθηκε εγκαίρως να αποκτήσει επιπλέον αφαλατώσεις, οι οποίες εγκαταστάθηκαν σε χρόνο ρεκόρ.
Η εγκατάσταση των κοντέινερς αφαλάτωσης μπροστά ακριβώς από το δημαρχείο είναι μια προσωρινή λύση 160 ημερών, όπως διαβεβαιώνει η δημοτική αρχή. Όμως, αν κάτι προκαλεί ανησυχία στους πολίτες, είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της διάθεσης του αλμόλοιπου στη θάλασσα.
Ο Υφαντής μας πληροφορεί πως με τις νέες τεχνολογίες αφαλάτωσης το «συμπύκνωμα» (όπως λέγεται πλέον ο αλμόλοιπος) που μένει από τη διαδικασία δεν επηρεάζει ουσιωδώς το θαλάσσιο περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Υφαντή, μόνο η Ποσειδωνία (Posidonia oceanica) είναι ευαίσθητη στην αυξημένη αλατότητα που προκαλούν οι αφαλατώσεις. Γι’ αυτό υπάρχει όριο, λέει αλλά αυτό αφορά μεγάλες μονάδες αφαλάτωσης – 100.000 κυβικών και άνω – που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα.
Στην προσωρινή άδεια για τις αφαλατώσεις στη Χώρα, ωστόσο, αναφέρονται όροι και προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται και αφορούν μεταξύ άλλων και τη διάθεση της άλμης.
Ο μεγαλύτερος φόβος, σύμφωνα με τον πρόεδρο της SYCHEM, είναι η ρύπανση από λάδια ή πετρελαιοειδή που θα μπορούσαν να προκύψουν κοντά στο σημείο υδροληψίας από κάποιο ατύχημα στη μαρίνα ή στο λιμάνι. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως θα έπρεπε να σταματήσει η διαδικασία της αφαλάτωσης και να γίνει καθαρισμός των μεμβρανών, κάτι που θα καθυστερούσε την τροφοδοσία με αφαλατωμένο νερό. Ωστόσο, όπως διαβεβαιώνει ο Υφαντής, έχει τοποθετηθεί ειδικό όργανο μέτρησης που ελέγχει την μεταβολή της ποιότητας του εισερχόμενου νερού.
Όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας, λέει ο Υφαντής, οι αφαλατώσεις τα τελευταία 30 χρόνια έχουν μειώσει την κατανάλωση ενέργειας ανά κυβικό κατά 90%. Οι αφαλατώσεις τρίτης γενιάς, όπως αυτές της Νάξου, εξηγεί ο επικεφαλής της SYCHEM, δεν διαθέτουν υδροστρόβιλο, αλλά εναλλάκτη πίεσης, με αποτέλεσμα το ρεύμα που καταναλώνεται ανά κυβικό να περιορίζεται στις 2,8 κιλοβατώρες/κυβικό.
Ο δρ. Βασίλης Θεωνάς, τεχνικός σύμβουλος και μελετητής περιβαλλοντικών επιπτώσεων με εμπειρία στις μελέτες αδειοδότησης μονάδων αφαλάτωσης και πρώην στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, είναι επιφυλακτικός όσον αφορά την απόρριψη του αλμολοίπου στο συγκεκριμένο σημείο στη θάλασσα.
Το πρόβλημα με τις αφαλατώσεις της Νάξου, εξηγεί, είναι πως η άντληση με την απόρριψη είναι πάρα πολύ κοντά. Αυτό, όταν συμβαίνει, επιβαρύνει την ίδια την αφαλάτωση, καθώς η διατιθέμενη άλμη δεν προλαβαίνει να διαχυθεί επαρκώς. Όσο μεγαλύτερη είναι η αλατότητα του νερού που αντλείται για να αφαλατωθεί, τόση περισσότερη ενέργεια και αναλώσιμα θα χρειαστεί για να παραχθεί ωφέλιμο νερό κατάλληλης ποιότητας.
Ο όγκος της άλμης που παράγεται από τις αφαλατώσεις της Νάξου είναι της τάξης των 5.000 κυβικών ημερησίως, σύμφωνα με τον Θεωνά. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια πολύ μεγάλη ποσότητα η οποία διατίθεται ελεύθερα στη θάλασσα (χωρίς υποθαλάσσιο τεχνικό έργο διάθεσης) και πολύ κοντά στο σημείο υδροληψίας. Παράλληλα, η διάθεση γίνεται σε κλειστό όρμο και όχι σε ανοιχτή θάλασσα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα λιβάδια Ποσειδωνίας και τα λοιπά οικοσυστήματα του βυθού σε μια ακτίνα της τάξης των 500 τουλάχιστον μέτρων από την απόρριψη.
Στο άρθρο 50 του Ν.4487/17 ο νομοθέτης παρέχει τη δυνατότητα προσωρινής εγκατάστασης σε μια συγκεκριμένη θέση μονάδων αφαλάτωσης με συνολική δυναμικότητα παραγωγής ωφέλιμου νερού μέχρι 2.000 κυβικά ανά ημέρα. Στην περίπτωση της Νάξου όμως η εγκατεστημένη συστοιχία αθροίζει δυναμικότητα 3.600 κυβικών μέτρων/ημέρα. Επομένως, καταλήγει ο Θεωνάς, για τη συγκεκριμένη εγκατάσταση θα έπρεπε να έχει εκπονηθεί περιβαλλοντική μελέτη (και να έχει δοθεί περιβαλλοντική αδειοδότηση και όχι απλώς η προσωρινή άδεια) ώστε να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις στο θαλάσσιο οικοσύστημα και να προβλεφθούν κατάλληλα μέτρα.
Ο Θεωνάς εκτιμά πως με τον συγκεκριμένο τρόπο διάθεσης και την απουσία θαλασσίων ρευμάτων, στην συγκεκριμένη περιοχή θα προκύψει καταβύθιση και συσσώρευση άλμης στην επιφάνεια του βυθού σε μια ακτίνα τουλάχιστον 200 μέτρων από το σημείο της διάθεσης.
Οι αφαλατώσεις μπορεί να εξασφάλισαν την επάρκεια για φέτος το καλοκαίρι. Το μακροπρόθεσμο πρόβλημα παραμένει, ωστόσο. Και τα σχέδια για την αντιμετώπισή του σπανίζουν όσο και οι βροχοπτώσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου